تدریس مطالعات اجتماعی

چکیده

     آموزش با پا گذاشتن انسان به این کره خاکی آغاز شد، زمانی که قابیل از پرندگان یاد گرفت که چگونه با مسأله ای که برای او پیش آمد برخورد نماید. در روزگار باستان بشر اولیه با تقلیداز الگوها توانست مشکلات آموزشی خود را به نوعی حل کند. اما با تکامل بشر آموزش نیز از لحاظ کیفیت و کمیت رشد کرد و انسان توانست در تمام دوران تاریخ با آموزش، یافته های خود را در زمینه های مختلف از نسلی به نسل دیگر منتقل کند. و میراث فرهنگی عظیمی از خود به یادگار بگذارد به طوری که امروزه سرعت پیشرفت علم و تکنولوژی زمان و مکان را در نوردیده و آموزش برای همه و در هر لحظه تحقق یافته است.

کلیدواژه

آموزش ، مطالعات اجتماعی ، دانش آموز

مقدمه                                                                                                              امروزه بحث آموزش و پرورش حالت تخصصی به خود گرفته و با توجه به پیشرفت های روز افزون بشر در همه زمینه ها، از نظام تربیتی انتظار می رود که فراگیران را طوری تربیت نماید که بتوانند در آینده با لحظه به لحظه ی پیشرفت علمی _ تکنولوژیکی همراه باشند[1].

در جامعه امروز  با تشکیل نظام های نوین آموزش و پرورش، امر آموزش و یادگیری رسمیت یافته و هدف ها و برنامه های آگاهانه تری پیدا کرده است، بطوری که همه کشورها  برای رسیدن به هدف های ایده آل اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود از آموزش و پرورش به عنوان وسیله و مکانیسم اصلی استفاده می کنند.

       تاریخچه مطالعات نشان می دهد روشهای تدریس چه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و چه در ایجاد انگیزه و رضایت خاطر ، پرورش شخصیت ، رشد خلاقیت آنان موثر است، وظیفه معلمان در فرآیند تدریس تنها انتقال واقعیت های علمی به دانش آموزان نیست بلکه باید موقعیت و شرایط مطلوب یادگیری را فراهم نمایند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به دانش آموزان بیاموزند. یعنی کار معلم نه تنها انتقال دانش، بلکه پرورش توان تفکر منطقی و پرورش شخصیت سالم است و معلمان موفق برای دانش آموزان خود تنها عرضه کننده مطالب تخصصی نمی باشند، بلکه دانش آموزان خود مطالب شناختی و اجتماعی و نحوه استفاده موثر از آنها را می آموزند، در آموزش و پرورش نقش نیروی انسانی به خصوص معلم، از مهمترین عوامل موثر در رشد و توسعه کیفی و محتوایی تربیت به شمار می آید[2].

     در یک تدریس موفق و اثر بخش علاوه بر شخصیت و مقام و منزلت معنوی و اعتبار معلم در نزد دانش آموزان، شناخت انواع روش های تدریس و توانایی بکار گیری آنها در کلاس درس از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. چرا که اگر روش های تدریس به کار گرفته شده نا مناسب باشد و با محتوای تدریس همخوانی نداشته باشد و یا اینکه معلمان به روش های تدریس مورد استفاده ی تسلط نداشته باشند ، در این صورت معلوم نخواهد بود که بر سر اهداف آموزشی که همه تلاش ها و امکانات درخدمت تحقق آنها هستند در مدارس و کلاس های درس چه خواهد آمد؟ تدریس می تواند زیبا ، دلچسب ، برانگیزاننده ، امید بخش ، اثر بخش و پویا باشد در صورتی که معلمان در بکارگیری روش های تدریس مهارت داشته باشند. تسلط بر روش های تدریس، از آنجا در امر آموزش اهمیت دارد که گروهی از صاحب نظران و علمای تربیت ، تسلط به روش های تدریس را مهمتر از دانش و اطلاعات علمی معلم ارزیابی می نمایند . به طور کلی تجربه نشان داده است معلمانی که به روش های تدریس مسلط بوده اند از دیگر همکاران خود که تنها به اطلاعات علمی تکیه داشته اند، موفق تر بوده اند[3] .

     بکارگیری روشهای فعال تدریس باعث می‌شود تا یادگیری تا عمق جان دانش‌آموزان رسوخ کند و نه تنها یافته‌ها و کشفیات خود را به سادگی فراموش نکنند، بلکه در طول زندگی آن را به صورت کاربردی به کار ببرند .

بیان مسأله:

      اساسی ترین مسأله ای که در حال حاضر جهان  آموزش با آن رو به روست، بحث روش های فعال در هزاره ی جدید  و متناسب سازی آموزش با زندگی نوین یکی از چالش های نظام آموزش در سراسر  جهان است.

روش های فعال تدریس به روش هایی اشاره دارد که بتواند فعالیت های دانش آموزان را تقویت و یادگیری را به یک جریان دو سویه تبدیل نماید.[4]

       روش های فعال تدریس جزو مهارت های حرفه ای معلمان محسوب می شود و هنر معلم در کیفیت انتخاب و اجرای آنهاست. از آنجا که اطلاعات و توانایی های افراد متفاوت است، نحوه ی یادگیری و چگونگی آموزش آن ها نیز متفاوت است به این سبب، معلمان باید به روش های گوناگون تدریس مجهز باشند تا بتوانند فعالیت های دانش آموزان را تقویت و یادگیری را به یک جریان دو سویه تبدیل کنند، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. حاصل روش های فعال تدریس، یادگیری اثر بخش و اکتشافی است که دانش آموزان  با راهنمایی معلم به آن دست می یابند.

       معلم باید از ویژگیهای شخصیتی مطلوبی برخوردار باشد، زیرا شخصیت وی و علاقه و ایمانش،  از عوامل بسیار مهم و مؤثر در فرایند آموزش است. معلم خوب در درجه ی اول باید انسان خوبی باشد. مگر نه اینکه وظیفه ی او همچون وظیفه ی انبیاست و مگر نه اینکه به بسیاری از بزرگان و مصلحان اجتماعی، صفت معلمان و مربیان بزرگ داده اند؟ اگر انسان بودن و انساندوستی در مرکز فعالیت های ما معلمان قرار نگیرد، هرگز در کار خود موفق نخواهیم بود.[5]

     معلم امروز بدون آگاهی از روانشناسی، فلسفه و اصول یادگیری و روش ها و  فنون تدریس هرگز قادر نخواهد بود وظیفه ی خطیر خود را به نحو شایسته انجام دهد. امروزه ما نمی توانیم  صرفا به اتکای داشتن مدرک اعم از دیپلم، لیسانس یا بالاتر وارد کلاس شویم، زیرا شناخت شاگردان  و آگاهی از فرایند تدریس، نخستین نیازی است که هر معلم کار آمد باید احساس کند. معلم باید قادر باشد با شناخت شاگردانش، محتوای آموزشی را تا حد امکان بر اساس نیاز های آنان انتخاب کند وبا در نظر گرفتن تواناییهای ایشان  به ایجاد وضعیت مطلوب آموزشی اهتمام ورزد. او باید ضمن هماهنگی لازم بین ویژگیهای فردی و فعالیت های آموزشی، آموزش و یادگیری  را برای آنان به صورت تجربه ای شیرین و لذتبخش درآورد.[6] 

     در این تحقیق می‌خواهیم بدانیم، روشهای فعال تدریس کدامند؟ و با  معرفی بعضی از این روش های فعال تدریس، نقش معلم و دانش آموز در تدریس روش های فعال چیست؟ و از کدام  روشهای فعال تدریس می توانیم برای آموزش مفاهیم علوم اجتماعی در دوره ی ابتدائی استفاده کنیم.

اهمیت و ضرورت 

       براساس مبانی نظری روشهای فعال تدریس می توان گفت: « تدریس فعال، تدریسی است که در آن رخدادهای آموزشی به صورت تعاملهای علمی،عاطفی واجتماعی اتفاق می افتد». درتدریس فعال و تعاملی علاوه برتوجه به کسب اطلاعات ومهارتها، به فرایند تفکر واهداف اجتماعی آموزش تأکید فراوان شده است. نظریه پردازان تدریس تعاملی براین باورند که که مهارتهای مهم زندگی از طریق تجارب تعاملی تقویت می شود

     دراین بخش به برخی از ویژگی های روشهای تدریس فعال که ضرورت استفاده از این روشها را نمایان می سازند، اشاره می گردد:

1- در روشهای فعال تدریس، امر یادگیری از تغییرات تجربه بر اثر رفتار یادگیرنده و کسب ساخت جدیدی از عملیات ذهنی صورت می پذیرد. در این روشها،یادگیری تابع تحول ذهنی کودک است. و تحول روانی، توضیح دهنده یادگیری است.

2- یادگیری در روشهای فعال تدریس بر پایه اکتشاف و استقرار است. ولذا در این روشها چگونه یادگرفتن مهم تر از چه چیز یادگرفتن است. در روشهای تعاملی دانش آموزان روش یادگرفتن را نیز یاد می گیرند. 

3- معلمان، فعالیتهای یادگیری را از طریق تعاملی به گونه ای سازمان می دهند که دانش آموزان حقیقتا به یکدیگر وابسته باشند و هیچ یک از اعضاء گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمام اعضاء موفق شوند. شعار کلاس تعاملی وهمیاری این است:" یا همه نجات می یابیم یا همه غرق می شویم." لذا در این روشها جنبه های منفی رقابت دانش آموزان از بین می رود.

4- یادگیری واقعی در این روشها عبارت است از فرایند تغییر دادن ادراکات جدید برای همخوان کردن آنها با ساختهای شناختی فعلی از یک سو و از سوی  دیگر،تغییر دادن ساختهای شناختی برای همخوان کردن آن با ادراکات جدیدانجام می گیرد .

5- فرایند یادگیری در زمان انجام دادن فعالیت دانش آموزان فرایندی خودگردان، خودفرمان ، خود نظم جو و خود رهبر است.

6- در روشهای فعال تدریس، یادگیری از ثبات وپایداری بیشتری برخوردار است. دانش آموزان اغلب در سطوح بالاترحیطه شناختی درگیر می شوندو اکتسابات یادگیرنده در عمق حیطه های عاطفی و رفتاری نیز رسوخ می کند.

7- در تدریس فعال بیشتر بر انتخاب آزاد معیارها و ارزشها برای رسیدن به حقایق علمی-اجتماعی براساس فعالیتی مردم سالارانه تأکید می شود. لذا سه اصل آزادی، مسئولیت وانتخاب، نقش اساسی در این روشها بازی می کنند.

8- در تدریس فعال هدف کسب حقایق علمی از طریق تحقیق، تفکر، مباحثه واستدلال منطقی، اصلاح وتقویت درک وفهم مهارتهای تفکر است. روشهای تعاملی فرصت مناسبی برای یادگیرنده ها ایجاد می کنند، تا بتوانند بر تجربه های خود،بازتاب داشته باشند ودرنتیجه،قادر شوند تا تضادهای بین فهم ودرک های موجود خود را با تجربه های جدید، حل کنند وفهم و درک های بدیل را در نظر بگیرند.

9- از نظر دانش آموزان معلمی که از شیوه های یادگیری از طریق همیاری در آموزش استفاده می کند، منصف تر از معلمی است که از این شیوه ها استفاده نمی کند. واین معلم را بیش تر دوست دارند.همچنین وقتی معلم از گروه های همیار استفاده می کند مدرسه را بیش تر دوست دارند.

10- استفاده اسلوب مند ومکرر از روش گروه های کوچک، تأثیر مثبت عمیق بر فضای کلاس دارد،کلاس تبدیل به جامعه ای از یادگیرندگان می شود که به صورت فعال باهم کار می کنند تا دانش،صلاحیت ولذت افراد را بالا ببرند.

    علاوه براین ویژگیها به دهها مورد دیگر نیزمی توان اشاره نمود. که به منظور جلوگیری از اطاله کلام از ذکر آنها اجتناب می گردد. روشهای تدریس فعال بر رشد آگاهی های مربوط به فرایند مردم سالاری و برخی مهارتهای شناختی از قبیل تفکر و تحلیل ارزشها تأکید دارند. تا امکان مشارکت در رفتارهای مردم سالارانه رافراهم کنند. در این روشها سه وجه پویا و فعال کاوش، وحدت بخشیدن و تعالی در مرکز ثقل فعالیتها قرار دارند. و از تعامل این سه وجه دانش آموزان در یک فرایند فعال فکری به دانش و معرفت همراه با تعالی و ارزش می رسند. در چنین الگویی، یادگیری یک فرایند تعاملی بین دانش آموزان و محیط با غوطه ور شدن در تضادها و مسائل معما گونه است کلاس درس معمولا منعکس کننده کثرت گرایی، و بررسی آزادانه مسائل و مناظره و مباحثه درباره تضادهای گوناگون موجود است [8].

    امید است کلیه مربیان محترم ومعلمان گرامی بتوانند با بکارگیری روشهای فعال تدریس به دانش آموزان یاد دهند که چگونه یاد بگیرند.

در درس آموزش مطالعات اجتماعی در ابتدا چیستی و ماهیت این حوزه ی یادگیری وویژگی های آن تشریح می ود. سپس، مطالبی درباره ی سه حیطه ی دانش و شناخت، مهارت هاو ارزش ها و نگرش ها با توجه و تأکید بر برنامه ی درسی جدید مطالعات اجتماعی ارائه می شود. بعد از آن به روش های یاد دهی  یادگیری، طراحی واحد یادگیری و کاربرد برخی نظریه های یادگیری در آموزش این رشته اشاره می شود. با توجه به این که سه رشته ی جغرافیا، تاریخ و مدنی محورهای اصلی این حوزه یادگیری اند لذا برخی نکات و موارد ضروری پیرامون آموزش این رشته ها توضیح داده می شود. بعد مواد آموزشی(بسته ی آموزشی) مطالعات اجتماعی بررسی شده و درآخر به ارزش یابی از این درس پرداخته خواهدشد.

 مطالعات اجتماعی چیست؟ مطالعات اجتماعی دانشی است که از انسان، روابط او با محیط های اجتماعی، فرهنگی و طبیعی تحولات زندگی بشر در گذشته، حال و آینده وجنبه های گوناگون آن (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی) بحث می کند.چنین تعریفی از مطالعات اجتماعی، اولاً حاکی از آن است که مطالعات اجتماعی با علوم هفت گانه ی اجتماعی، یعنی تاریخ، جغرافیا،مردم شناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و روان شناسی ارتباط دارد. ثانیاً به ارتباط بین علوم اجتماعی برای رسیدن به فهمی وسیع تر اشاره می کند. مطالعات اجتماعی در اغلب کشورها به شیوه ی کم و بیش درهم تنیده و با زبانی ساده، متناسب با سطح رشد ادراکی کودکان ونوجوانان ارائه می شود.

اهمیت آموزش مطالعات اجتماعی: یکی از ابعاد تربیت انسان، بعد اجتماعی تربیت است. مقصود ازتربیت،تربیت افراد به گونه ای است که از مهارت های اجتماعی،ارتباطی،اقتصادی و محیط شناسی برخوردار باشند. آموزش وپرورش بایددانش آموزان را افرادی مطلع نسبت به مسائل گذشته، حال و آینده ی جامعه، محیط زندگی )اعم از طبیعی و اجتماعی(،متعهد به ارزش ها وعلاقه مند به مشارکت در فعالیت های اجتماعی،سیاسی و داشتن روحیه ی انتقادپذیری وانتقادکنندگی تربیت کند.  تنها از طریق آموزش مطالعات اجتماعی است که افراد با محیط جامعه، ارزشها، فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی ومسئولیت های خود نسبت به دیگران آشنا می شوند. هیچ یک از مواد درسی همچون مطالعات اجتماعی نمی تواند به تحقق این هدف ها کمک کند.

 به طور کلی، مطالعات اجتماعی برنامه ای است که در آن محاسن زیر قابل مشاهده است:

 - به ایجاد فهم وسیع موضوعات هفت گانه ی علوم اجتماعی کمک می کند. - به نیازهای فرد و جامعه توجه دارد. - محتوا و روش های برگرفته از موضوعات علوم اجتماعی با توجه به ویژگی مخاطبان، با زبانی ساده ارائه می شود. - پرورش مهارت های فرآیند تفکر، نظیرگردآوری اطلاعات، مشاهده کردن، حل مسئله، تعمیم دادن، استنتاج کردن و... از هدف های اساسی آن است. - در آن، مهارت تصمیم گیری در مواجه با مسائل اجتماعی آموزش داده می شود. - مهارت های ارتباطی در آن تقویت می شود. - تجربه ها و دانشهابه شکل معنادار با یکدیگر تلفیق می شوند. - به ایجاد سازگاری بین فرد و جامعه کمک می کند. - افراد را برای برخورد مسئولانه اجتماعی و محیطی آماده می کند. - به آموزش مهارت های اقتصادی توجه دارد.

      مقصد آموزش مطالعات اجتماعی: مطالعات اجتماعی در مدرسه به دنبال آن است که به بچه ها درخودشناسی، درک و فهم جامعه ی محلی، سرزمین ملی و جامعه ی جهانی،فرآیند اجتماعی شدن، درک بهتر از مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، درک گذشته و حال به مثابه مبنایی برای تصمیم گیری، توانایی حل مسئله، کسب مهارتها و ایجاد یک نقش مشارکتی فعال درجامعه و پایبندی به ارزش ها کمک می کند. خلاصه ی کلام این که مطالعات اجتماعی به دانش آموز کمک می کندکه یاد بگیرد دردنیای امروز و فردا زندگی موفقی داشته باشد، روابط خود را با دیگران تنظیم کند، جامعه و فرهنگ خود را بشناسد، ازامکانات و منابع محیطی استفاده کند و با محیط های طبیعی اجتماعی تعامل سازنده ای برقرارکند.

      رابطه مطالعات اجتماعی با سایر علوم: مطالعات اجتماعی برنامه ای است که عملکردجوامع انسانی درگذشته، حال و آینده را مطالعه می کند. عملکرد انسان را می توان ازمنظر تاریخی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موردمطالعه قرارداد. علوم گوناگون اجتماعی نظیر تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، سیاست وجامعه شناسی  اگرچه هرکدام ویژگی های خاص خود را دارندو به گونه ای هریک علم مستقلی را تشکیل میدهند، اما وقتی که برای نیل به هدف های مشخص در یک کل قرار می گیرند، از فردیت علمی خود بیرون می آیند و جزء مناسب و مؤثری از یک کل را تشکیل می دهند. درحال حاضر، هر کدام از علوم اجتماعی جایگاه خود را در برنامه ی درسی مطالعات اجتماعی حفظ کرده اند و در ساختار برنامه مشارکت دارند.

 تاریخ و مطالعات اجتماعی: آموزش تاریخ از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باهدف های تربیت شهروند رابطه ی مستقیم دارد. درس تاریخ به دانش آموزان کمک می کند تا آن ها سابقه ی تاریخی مردم خودشان را تشخیص دهند واحساس عشق به کشور، قدردانی و شناخت تلاش های شخصیت ها و مردم را در ساختن جامعه، در خود توسعه دهند.

جغرافیا و مطالعات اجتماعی حوادث تاریخی در بسترمکان اتفاق می افتند. آموزش جغرافیا برشناخت مکان ها، رابطه انسان با مکان و تفاوتهای مکانی از مکان دیگرتأکید دارد. از طریق مطالعه ی جغرافیا، دانش آموزان ضمن شناخت مکان ها،ارتباط مکان ها با یکدیگر، جابه جایی انسان روی زمین، ویژگی های مکان ها و نحوه شکل گیری و شخصیت آن ها، به تأثیرات و اهمیت دانش جغرافیا درزندگی انسان پی می برند.

اقتصاد و مطالعات اجتماعی انسان از کودکی تا پایان زندگی خود با فعالیت های اقتصادی سروکاردارد. از طریق مطالعه اقتصاد، دانش آموزان یاد می گیرند که انسان دارای یک سلسله نیازها، از جمله نیازهای مادی است. از سوی دیگر، برای تأمین این نیازها باید از منابع استفاده کند. منابع گاه پراکنده اند و گاه محدود.انسان ها برای تأمین نیازهای خود به یکدیگر وابسته اند و این وابستگی ازنظر شدت و وسعت فرق می کند.علت رونق داد و ستد و تجارت و بازرگانی ناشی از پراکندگی منابع وتخصصی شدن تولید است.

انسان شناسی و مطالعات اجتماعی انسان شناسی، شاخه ای از علوم اجتماعی است که فرهنگ، مذهب، هنر، حرفه ها، نمادهای اجتماعی و تفاوت های فرهنگ ها را در جوامع گوناگون به صورت مقایسه ای مطالعه می کند. هرجامعه دارای نظامی از اعتقادات، دانش، ارزش ها و مهارت هایی است که آموختنی است و به عنوان راهنما برای رفتار انسانی در جامعه ای خاص عمل می کند،نامیده می شود.

علوم سیاسی و مطالعات اجتماعی علوم سیاسی رشته ای از علوم اجتماعی است که حکومت، فرآیندهای سیاسی و تصمیم گیری های سیاسی را مطالعه می کند. هرکشور دارای نظام سیاسی خاصی است و می کوشد که ارزش ها، اعتقادات سرزمین هایی را که با نظام سیاسی جامعه سازگار هستند، دردانش آموزان درونی سازد. این جریان جامعه پذیری سیاسی نام دارد. دانش آموزان برای یادگیری تربیت سیاسی انعطاف بیشتری دارند.  به همین دلیل، این دوره ها برای آموزش سیاسی، دوره های اساسی و مهمی به شمار می روند.در آموزش علوم سیاسی، ایده هایی چون حکومت و ساختار آن، وظایف حکومت دربرابر مردم، وظایف مردم در برابر حکومت، قوانین و خط مشی ها مورد مطالعه قرار می گیرند. از طریق علوم سیاسی، کودکان باید سواد مدنی خود را توسعه دهند و دموکراسی را تمرین کنند.

 جامعه شناسی و مطالعات اجتماعی جامعه شناسی رشته ی وسیعی از علوم اجتماعی است که در مورد ساختارجامعه، گروه ها، نهادها و فرهنگ بحث ها می کند. در برنامه ی درسی مطالعات اجتماعی، ایده ها و مفاهیمی نظیر:خانواده، طبقات اجتماعی،ارزش ها، هنجارها و نحوه ی کنترل اجتماعی که برگرفته از جامعه شناسی هستند، مورد مطالعه قرار می گیرند. بخش عمده ای از موضوعات مطالعات اجتماعی برگرفته از جامعه شناسی است. یکی از واحدهای قابل مطالعه درکودکان، خانواده و ساختارآن، یعنی اولین گروه بنیادی وپایه ی اول جامعه، کارکردهای آن و نقشهای اعضای آن را یاد می گیرند. معمولاً در پایه های ابتدایی، بعد از خانواده، همسایه، زندگی در جامعه و نهادهای اجتماعی ، گروه های اجتماعی و نحوه شکل گیری آن ها مطالعه می شود.

هدف های کلی آموزش مطالعات اجتماعی:

 الف:قلمروشناختی  -نیازها، علاقه ها، استعدادها و توانایی های خود و دیگران؛  - نحوه ی زندگی در خانواده، همسایگی و اجتماعات)محله، روستا،شهر، استان، ناحیه و کشور) - نیازهای خانواده و چگونگی تأمین آن ها؛ - رابطه ی متقابل انسان و محیط؛ - محیط طبیعی و پدیده های جغرافیایی؛ - وابستگی افراد و مکان ها به یکدیگر؛ - جابه جایی و ارتباطات؛ - کارکردهای اساسی مسجد، مدرسه و برخی از نهادهای مهم؛ - مفهوم تغییر در جوامع، طبیعت و علل آن؛ - بهداشت و ایمنی(اجتماعی – محیطی) - نحوه گذران اوقات فراغت. - منابع، بهره برداری و توسعه ی پایدار؛ - تولید، مبادله، مصرف؛ - جمعیت، مشاغل، محصولات و توانایی های محیط زندگی؛ - آداب و رسوم؛ - آثار باستانی و بناهای تاریخی مهم؛ - شخصیت های مهم دینی، ملی و علمی؛ -رویدادهای مهم تاریخی ایران؛ -  مشترکات ملی(سرزمین مشترک ، دین و آداب و رسوم مشترک،زبان و خط مشترک، پرچم مشترک و سرود ملی) - مقایسه ی نواحی جغرافیایی ایران با برخی از نواحی دیگر؛ - کشورهای همسایه و فرهنگ ملل؛ - دنیای کار وحرفه های متعدد؛ - استفاده و سوءاستفاده انسان از زمین؛ -نظام حکومتی در کشورها و درک مناسبات دوجانبه دولت و مردم؛

ب) قلمرو نگرشی - احترام به ارزش های اسلامی؛ - احترام به خانواده و قدردانی از اعضای آن؛ -  احساس قدردانی نسبت به افراد و مؤسساتی که در تأمین نیازهایانسان مشارکت دارند؛ - احترام به همسایگان. - اهمیت دادن به روابط اجتماعی با دیگران؛ - احترام به قوانین و مقررات اجتماعی؛ - علاقه مندی به شخصیت های دینی، ملی و علمی؛ - علاقه مندی به حفظ میراث فرهنگی؛ -ارزش گذاری بر منابع طبیعی و انواع انرژی؛ - داشتن روحیه ی صرفه جویی و پرهیز از اسراف؛ - ارزش قائل شدن برای خانواده ی کوچک؛ - اهمیت دادن به بهداشت فردی و اجتماعی؛ - احساس مسئولیت در برابر آلودگی های زیست محیطی؛ - علاقه به بهره گیری صحیح از اوقات فراغت؛ - احساس مسئولیت در برابر جامعه و سرنوشت کشور؛ - قدردانی از شهدا و افرادی که برای سعادت مردم تلاش می کنند؛ - علاقه مندی به مطالعه، تحقیق و تفحص.

ج) قلمرو مهارتی - کسب مهار ت های فرآیند تفکر، نظیرگردآوری اطلاعات، استفاده ازمنابع، دسته بندی کردن، مقایسه کردن و نتیجه گیری؛ - توانایی برقراری ارتباط با دیگران؛ - شرکت در بحث های گروهی و مشارکت در عقیده و تجربیات دیگران؛ - توانایی نوشتن نامه و تهیه ی گزارش؛ - تجسم زندگی در زمان ها و مکان های دیگر؛ - توانایی ترسیم نقشه های ساده، طراحی جدول و نمودار؛ - توانایی تصمیم گیری و برخورد عاقلانه هنگام مواجه شدن با خطر

ویژگی های عمومی کتاب های کمک آموزشی در حوزه ی مطالعات اجتماعی

 الف:  بعد فیزیکی 1. جذاب و برانگیزنده بودن شکل ظاهری و فیزیکی کتاب برای مخاطب؛ 2. تناسب ابعاد و قطع کتاب با شرایط سنی مخاطب؛ 3. برانگیزنده بودن نوع صفحه آرایی برای مخاطب؛ 4. استفاده از محرک های بصری جذاب در طرح روز جلد؛ 5. برخورداری از ساختار منطقی از لحاظ داشتن، شناسنامه، مقدمه،معرفی اثر، بیان اهمیت موضوع، بیان هدف ها، فصل بندی مناسب، منابع وماخذ و واژه نامه

ب: بعد نوشتاری 1.استفاده ی از واژگان و جملات متناسب با سن مخاطب؛ 2. رعایت اصل سادگی و روانی در بیان موضوعات؛ 3. رساندن پیام از طریق واژگان کم تر؛ 4. استفاده از زبان خاص هر موضوع، 5. انطباق با رسم الخط مورد قبول وزارت آموزش و پرورش.

ج: بعد محرک های بصری 1. استفاده مناسب از محرک های بصری گوناگون و مورد نیاز؛ 2. رعایت ملاحظات ارزشی در انتخاب محرک ها؛ 3. توازن در توجه به جنسیت ها؛ 4. بومی بودن تصویرها؛ 5. ارتباط تصویرها با متن؛ 6. تنوع هنری.

 د:  بعد محتوایی 1. ارتباط با نیازهای مخاطب؛ 2. صحت و اعتبار علمی؛ 3. انسجام مطالب و پرهیز از ارائه ی داده های پراکنده؛ 4. ارتباط با هدف های آموزش و پرورش در حوزه ی مورد نظر؛ 5. توجه به مسائل ارزشی؛ 6. توجه به مسائل اجتماعی.

ه:بعد روشی 1. تنوع در روش های ارائه؛ 2. توجه به فعالیت های فکری متنوع؛ 3. تسهیل و توسعه ی یادگیری؛ 4. استفاده از مثال ها، شواهد و مقایسه ها.

 ویژگی های اختصاصی در تألیف کتابهای کمک آموزشی درحوزه ی مطالعات اجتماعی در تألیف کتاب های کمک آموزشی در حوزه ی مطالعات اجتماعی، رعایت ویژگی های زیر توصیه می شود: 1. توجه به نیازهای فرد در جامعه در زمینه ی آگاهی های تاریخی،جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی؛ 2. توجه به برقراری رابطه بین موضوعات گوناگون علوم اجتماعی، باهدف درک جامعتر از موضوعات و وحدت در یادگیری؛ 3. توجه به هدف های آموزش مطالعات اجتماعی؛ 4. پرورش مهارت های فرایند تفکر، نظیر استدلال، طبقه بندی، مقایسه کردن، درک رابطه ی علت و معلولی و نتیجه گیری؛ 5. توجه به ارزش ها و نگرش ها؛ 6. پرورش مهارت های اجتماعی و انسانی؛ 7. بیان موضوعات به شیوه ی استدلالی و منطقی؛ 8. توجه به مفاهیم اساسی در آموزش مطالعات اجتماعی.    

روشهای فعال تدریس در علوم اجتماعی

         روش توضیحی :

 در این روش مفاهیم توسط معلم تشریح و در مواقع لازم از پرسش و پاسخ استفاده می گردد . تدریس از پیش نیازها شروع شده و به سوی سطوح بالاتر جریان می یابد .  نکته مهم این است که سؤال و جواب در روش توضیحی زمانی  مفید است که پاسخهای یک دانش آموز به دقت توسط معلم و شاگردان از طریق همفکری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد .  این روش راهی سریع برای دادن اطلاعات بوده و سازماندهی آن آسان است .

شیوه پرسش و پاسخ :                       

شیوه پرسش و پاسخ شیوه ای است که معلم به وسیله آن فراگیر را به تفکر درباره مفهومی جدید یا بیان مطالبی فرا گرفته شده تشویق می کند. معلم، وقتی که می خواهد مفهوم دقیق را در کلاس مطرح نماید یا توجه فراگیران را به موضوعی جلب کند، شیوه پرسش و پاسخ را به کار می برد و نیز به این وسیله فراگیر را تشویق می کند تا اطلاع خود را درباره موضوعی بیان کند ممکن است برای مرور کردن مطالبی که قبلاً تدریس شده اند مفید باشد، یا وسیله خوبی برای ارزشیابی میزان درک فراگیر از مفهوم مورد نظر باشد.

شیوه بحثی :

در شیوه بحثی، دانش آموزان فعالانه در یادگیری شرکت می کنند و مفهوم مورد نظر را از یکدیگر می آموزند. در این شیوه معلم را می توان به عنوان محرک، شروع کننده بحث و راهنما تصور کرد.معلم طوری سوال یا مسئله را مطرح می کند که دانش آموزان را به پاسخگویی یا حل مسئله تشویق کند.این شیوه در دو مورد زیر ، کاربرد خاصی دارد :

الف) موقعی که معلم می خواهد مفهوم جدیدی را به فراگیران بیاموزد (مانند موقعیت بال) و انتظار دارد که همه آنها مفهوم را به شکلی واحد دریابند در این صورت معلم سعی می کند که بحث را به جهتی بکشاند که شکل صحیح مفهوم از آن نتیجه گیری شود.

ب) هدف معلم این است که ذهن دانش آموز را به تکاپو و جستجو وادارد. در این صورت معلم مسئله ای را عنوان می کند که تا دانش آموزان راه حل آن را پیشنهاد کنند. در این موقعیت معلم سعی می کند که موضوع بحث را به دلخواه خود کنترل نکند، تا راه حلی را که خود در نظر دارد به کلاس تحمیل نکرده باشد.

شیوه نمایشی:

در این روش پدیده یا واقعیتی به نمایش گذاشته می شود و مهارت دیدن، از محورهای اصلی این نوع آموزش است. با استفاده از این روش می توان با کمترین زمان، به تعداد زیادی از فراگیران اطلاعات داد. برای فعال تر کردن این روش معلم یا مدیر یادگیری می تواند در حین نمایش از فراگیران سؤال کند و یا انجام بعضی از قسمتهای نمایش کار را به دانش آموزان محول کند، همچنین با استفاده از وسایل و رسانه های آموزشی مؤثر می توان جذابیت نمایش را افزایش داد. مکانی که معلم مطالب را در آن ارائه می دهد، بسیار مهم است. زیرا نمایش باید قابل مشاهده باشد.

مراحل اجرای روش نمایش:     1) آمادگی و توضیح     2) نمایش دادن    3) آزمایش و سنجش

الگوی ایفای نقش:

 هدف این الگو، رشد همدلی با دیگران و بررسی مسایل و واقعیت ها و ارزشهای اجتماعی در عمل است. این الگو معلم مسئول شروع و هدایت دانش آموزان است. به نحوی که آنها را قادر به تحلیل رفتار، ارزشهای فردی، همدلی، حل مسائل میان فردی، نقش ارزشها در مسائل اجتماعی و آسودگی در ابراز عقاید نماید. این الگو در همه برنامه های آموزشی و پرورشی و سنین مختلف کاربرد دارد.

بطور کلی این الگو باعث افزایش فهم دانش آموزان در بهبود و گسترش ارزشهای اجتماعی می شود. برای مثال: معلم می تواند از طریق این الگو مسائل خوب و بد اجتماعی و یا رفتارهای خوب و بد را توسط دانش آموزان به نمایش بگذارد و سپس در مورد آن به کمک فراگیران به بحث و ارزشیابی بپردازد.

بدین ترتیب معلم از طریق عمل (نمایش) به بررسی مسائل اجتماعی ، رفتاری و ارزشیابی آن توسط دانش آموزان می پردازد.

روش کارآیی تیمی :

معلم ابتدا از دانش آموزان می خواهد کل متن درسی را به صورت انفرادی در مدت معین مثلاً 10 دقیقه  مطالعه کنند . بعد سوالهای مکتوب و تستی و دو گزینه ای صحیح و غلط مربوط به کل درس را به دانش آموزان می دهد تا ابتدا بصورت انفرادی در پاسخنامه پاسخ دهند در این مرحله حق رجوع به متن درسی را برای یافتن پاسخ درست دارند . بعد همان سوال ها را دوباره به هریک از سرگروههای تیم می دهد تا به صورت گروهی بهترین و درستترین پاسخ ها را در پاسخ نامه با مشورت بنویسند و سعی کنند به پاسخ های یکسان با نظر اکثریت برسند اینبار حق رجوع به کتاب و یا متن درسی ندارند . بعد معلم پاسخ کلید را در اختیار  اعضای گروهها قرار می دهد تا آنها نمرات فردی و نیز نمره گروهی ورقه شان را در مدت معین محاسبه کنند . مثلاً معلم 20 سوال هر کدام یک نمره ای به دانش آموزان داده و نمرات فردی و گروهی ( 4 تیم )آنها به شرح جدول زیر شده است :

نمره -  تیم	الف	ب	ج	د
پایین ترین نمره فردی	12	16	8	10
بالا ترین نمره فردی	18	20	15	17
معدل نمرات فردی D	14	17	5/13	75/15
نمره تیمی A	20	20	16	5/14
نمره موثر بودن   H	100	100	5/62	72/22-

 نمره کارایی یا موثر بودن تیم برابر است با :        

برد یا باخت گروهها برابر است :D        E=A-

پیشرفت ممکن برابر است با :          C=F-D

A= نمره تیمی هر گروه         D = معدل نمرات فردی هر گروه       H= نمره کارایی یا موثر بودن تیم    F = بالاترین نمره ممکن است که در این مثال 20 است .

از تقسیم صورت یعنی نمره برد یا باخت بر نمره پیشرفت ممکن ضربدر 100 نمره موثر بودن یا کارایی تیم برای هر گروه بدست می آید .

مثال نمره تیمی گروه الف برابر است با :    

اگر نمره تیمی کمتر از معدل نمرات فردی باشد بحث تیمی موثر نبوده و اگر نمره تیمی معادل بالاترین نمره ممکن باشد بحث تیمی موثر بوده به شرطی که نمره تیمی بالاتر از بالاترین نمره فردی باشد و اگر نمره موثر بودن منفی باشد معلم باید اعضای تیم را تغییر دهد : مثل تیم د .

الگوی تدریس اعضای تیم :

در این الگو، به جای اینکه در ابتدا معلم تدریس کند، فراگیران نقش معلم را ایفا می کنند و تدریس توسط «اعضای تیم فراگیران» انجام می شود و پس از آن معلم توضیحات ضروری و تکمیلی را برای آنان ارائه می دهد. دراین الگو معلم قبل از حضور در کلاس دو کار اساسی دارد: 1- متن درس را حتی المقدور به چند قسمت مساوی و از نظر کیفیت مطالب به چند قسمت متعادل تقسیم بندی کرده باشد. 2- سؤالات آزمون را آماده و حتی المقدور تکثیر کرده باشد.

محتوای متن درس برای فراگیران بایستی قابل فهم و درک باشد و متن درس بلند باشد تا قابل تقسیم به چند قسمت مساوی باشد و مطالب هر قسمت مستقل از یکدیگر باشد. ارزشیابی در این الگو، در مورد همه ی قسمتهای درس است و سؤالات آزمون از نوع «صحیح – غلط» و چند گزینه ای و می تواند باشد؛ چرا که تصحیح و ارائه بازخورد یادگیری در این نوع آزمونها راحت تر است . پس از ارائه کلید، فراگیران به صورت فردی به خودشان نمره  می دهند:  1) تشکیل گروه ها   2) تعیین شماره برای اعضای گروه ها   3) مشخص کردن هر یک از قسمتهای متن درس 4) مطالعه فردی   5) نظارت معلم به گروه ها 6) تشکیل گروه های جدیدی 7) بحث و تبادل نظر گروهی    8) نظارت معلم به گروه ها  9) بازگشت به گروه های قبلی 10) تدریس فردی    11) ارزشیابی از فراگیران   12) ارائه کلید یا پاسخ نامه  13) تفسیر نمرات 14) نتیجه گیری

روش بارش مغزی:

راهبردی فعال، گروهی و انگیزه آفرین که می توان از دانش آموزان گروه های کوچک تشکیل داد تا بر موضوعی افکار را متمرکز، گفت و گو و تبادل نظر کنند

قوانین بارش مغزی:

1-      انتقاد ممنوع است. 2- اصلاح و ترکیب اندیشه ها مهم است. 3- گفتن هر مطلبی آزاد است که همراه با رفتار احترام آمیز، گوش دادن، نگاه کردن، یادداشت برداری، توجه داشتن باشد. 4-  کمیت اندیشه ها  بهتر است .

روش اجرا:

1- توضیح روش و هدف برای دانش آموزان توسط معلم

2- انتخاب موضوع و توضیح توسط معلم که موضوع نباید یکی باشد، نیاز به داوری نباشد، عینی و ملموس باشد.

3- گروه بندی دانش آموزان که به صورت تصادفی می باشد

4- انتخاب رهبر و منشی که وظیفه رهبر رعایت قوانین و جلوگیری از انتقاد، توجه به وقت، تشویق افراد برای بیان نظرات، و وظیفه ی منشی در هر گروه ثبت نظرات گروه است.

5- آشنا شدن دانش آموزان با قوانین جلسه

6- یادداشت نظرات در مدت معین

7- بازنگری نظرات، تغییر یا ترکیب، حذف موارد مشابه، ارائه چکیده دیدگاه های هر گروه

8- واگذاری رهبری گروه به دانش آموزان

الگوی ساختار بندی:

1-  طرح انتظارات آموزشی :  معلم در ابتدای تدریس بعد از معرفی عنوان درس اهداف آموزشی برگرفته از متن کتاب درسی را بصورت سوال مشخص کرده و در تخته سیاه می نویسد. این سوالات می تواند به دو صورت پرسشهای موضوع مدار و فردمدار باشد. پرسش موضوع مدار پاسخ همگرای دانش آموزان براساس محتوای درس مشخص می شود. اما پرسشهای فردمدار دارای پاشخ واحد نمی باشد بلکه پاسخهای واگرا را می طلبد. اغلب پرسشهای استخراج شده از متن کتاب درسی از نوع موضوع مدار و اغلب پرسشهای مربوط به فعالیت ها از نوع پرسشهای فردمدار می باشد.

2- کاوش :  در مرحله بعد دانش آموزان بطور تیمی درصدد تهیه پاسخ به سوالی که معلم طرح کرده است بر می آیند. مهمترین منبع کاوش رجوع به محتوای درسی است که تدریس می شود. معلم دانش آموزان را جهت یافتن پاسخ به جستجو ترغیب می کند به این روند جستجوگری کاوش گویند.بهتر است هر یک از اعضای تیم فعال آموزشی در دفتر مخصوص جواب سوال را بنویسد تا یادگیری تقویت گردد. این کار بعد از مرحله سوم صورت می گیرد.

3- تبادل نظر و تشریح :  اعضای هر تیم با مشارکت در مطالعه محتوای کتاب بعد از جستجو و یافتن پاسخ سوال طرح شده درباره صحت و دقت و فهم آن شروع به تبادل نظر می نمایند. بعد از رسیدن به توافق پاسخ سوال مورد نظر را در دفترشان یادداشت می نمایند.

4- ارائه پاسخ: معلم از تیم ها ، پاسخ سوال را می پرسد. بعد از ارائه پاسخ نظر سایر اعضای تیم ها مطرح می شود تا پاسخ سوال روشن تر و دقیق تر و قابل فهم تر شود.

5- گسترش یافته ها :  در این مرحله معلم با در اختیار گذاشتن تصاویر و یا نمایش فیلم و یا هر نوع وسیله کمک آموزشی در دسترس و ارائه توضیحات مختصر به گسترش فهم دانش آموزان از مطالب آموزشی می پردازد.

همین مراحل برای بقیه سوالات مربوط به متن درس و فعالیت ها تکرار می شود بطوریکه سوالات طراحی شده توسط معلم تمامی محتوای درسی را در بر گیرد.

6-ارزیابی :  معلم با مرور مجدد سوالاتی که قبلاً دانش آموزان از طریق کاوش کتاب درسی پاسخ آنها را ارائه داده اند میزان دستیابی به اهداف آموزشی را بطور انفرادی می سنجد و نمره منظور می نماید

الگوی بدیعه پردازی یا نوآفرینی :

یکی از الگوهای تدریس که باعث پرورش ظرفیت مشکل گشایی دانش آموزان وهدایت آنها به بیان خلاق وگسترش انگاره های جدید عقلی از طریق توجه به بعد عاطفی وغیر معقول می شود. ازاین الگو اکثرا برای تدریس انشاء استفاده می شود .زیرا بیشتر از هر درس دیگری نیاز به پرورش تصورات ذهنی برای خلق چیزی جدیددارد . هدف اساسی نوآفرینی یا بدیعه پردازی شکستن سد قواعد مرسوم و ایجاد راه های جدید برای حل مسائل می باشد. معلم سوالاتی از دانش آموزان می نماید ، ولی پاسخ دانش آموزان کاملاً باز است و معلم بایستی کمک کند تا شاگردان تفکر خود را بسط دهند این الگو باعث رشد خلاقیت و نوع آوری، همبستگی گروه و بر هم زدن سنتها در نزد انظار می شود. مراحل تدریس الگو عبارتند از :

1.  توصیف وضعیت جدید به کمک معلم

2.   قیاس مستقیم به نحوی که معلم قیاس مستقیم (مقایسه ساده از دو موجود یا دو مفهوم) را پیشنهاد و از شاگردان می خواهد آنها را توصیف کنند.

3.  قیاس شخصی به نحوی که معلم شاگردان را به قیاس مستقیم (شدن) ترغیب می کند.

4.  مقایسه قیاسها از طریق شاگردان

5.  توضیح تفاوتها به کمک شاگردان

6.  اکتشاف، به کمک شاگردان

7.  قیاس زایی، شاگردان مجدد به بیان شباهتها و تفاوتهای قیاس می پردازند.

دو روش تدریس در علوم اجتماعی

پرورش یا تربیت «جریانی است منظم و مستمر که هدف آن هدایت رشد جسمانی ، شناختی ، اخلاقی و اجتماعی یا به طور کلی رشد همه جانبه شخصیت دانش آموزان در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفا شدن استعداد آنان است » (سیف ،1379 ، 28 ) . بر اساس چنین تعریفی پرورش یک نظام است ، نظامی که کارکرد اساسی اش شکوفا کردن استعداد و تربیت شهروندانی است که هنجارهای مورد پذیرش جامعه راکسب کنند و متعهد به ارزشهای آن باشند . حتی بسیاری از صاحب نظران تربیتی کارکردی فراتر از کارکرد ذکر شده برای پرورش قائلند و معتقدند که القای ارزشها و سنتها و اخلاقیات پذیرفته شده جامعه به افراد یکی از قدیمی ترین دیدگاه پرورشی است ، به جای چنین کارکردی ،نظام تربیتی باید رشد مهارتهای شناختی از قبیل تفکر انتقادی ، تحلیل ارزشها و مهارتهای گروهی را در کانون کارکردهای خود قرار دهد تا زمینه ی مردم سالاری در جامعه فراهم شود . (میلر ،1983) گروهی دیگر نیز بر این باورند که نظام تربیتی باید عامل تغییر و تحول اجتماعی باشد . (فریره ، 1972 )

تحلیل مفاهیم و کارکردهای ذکر شده نشان می دهد که به هیچ وجه نمی توان مفهوم «پرورش » را با مفاهیمی چون آموزش ،تدریس و یا حرفه آموزی یکی دانست .پرورش مفومی کلی است که می تواند سایر مفاهیم را در درون خود جای دهد .

مفهوم آموزش برخلاف پرورش یک نظام نیست ، بلکه آموزش فعالیتی است هدفدار واز پیش طراحی شده ،که هدفش فراهم کردن فرصتها و موقعیت هایی است امر یادگیری را در درون یک نظام پرورشی تسهیل کند و سرعت بخشد .بنابراین آموزش وسیله ای است برای پرورش ، نه خود پرورش .آموزش یک فعالیت مشخص و دقیق طراحی شده است ؛پس هدفهای آن دقیق تر و مشخصتر و زودرستر از هدفهای پرورشی است .آموزش ممکن است با حضور معلم ویا بدون حضور معلم از طریق فیلم ،رادیو ،تلویزیون و سایر رسانه ها صورت گیرد .

مفهوم تدریس به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که با حضور معلم در کلاس درس اتفاق می افتد اطلاق می شود . تدریس بخشی از آموزش است و همچون آموزش یک سلسله فعالیت های منظم ، هدفدار واز پیش تعیین شده را در بر می گیرد و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری از سوی معلم است . به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که به وسیله ی رسانه ها و بدون حضور و تعامل معلم با دانش آموزان صورت می گیرد به هیچ وجه تدریس گفته نمی شود. بنابر این آموزش معنایی عامتر از تدریس دارد . به عبارت دیگر می توان گفت هر تدریسی آموزش است ،ولی هر آموزشی ممکن است تدریس نباشد . چهار ویژگی خاص در تعریف تدریس وجود دارد که عبارتند از :

الف ) وجود تعامل بین معلم و دانش آموزان

ب) فعالیت بر اساس اهداف معین واز پیش تعیین شده

ج ) طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات

د) ایجاد فرصت و تسهیل یادگیری . » ( شعبانی ،ص 9 ، 1382)

تعریف تدریس :

« تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد ، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم ،برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد . تدریس مفاهیم مختلف مانند نگرشها ، گرایشها ،باورها ، عادتها و شیوه های رفتار وبه طور کلی انواع تغییراتی راکه می خواهیم در شاگردان ایجاد کنیم، دربر می گیرد .» (میرزا محمدی ،ص 17 ، 1383)

  روش های نوین تدریس

روش کنفـــــرانس ( گــــرد هم آیی )

«این روش با روش سخنرانی تفاوت دارد زیرا در روش سخنرانی، معلم مسئول دادن اطلاعات به دانش آموزان است. در حالیکه در این روش اطلاعات توسط دانش آموزان جمع آوری و ارائه می گردد. این روش می تواند مشخص کند که دانش آموزان تا چه اندازه می دانند. این روش یک موقعیت فعال برای یادگیری به وجود می آورد. نقش معلم در کنفرانس صرفاً هدایت و اداره کردن جلسه و جلوگیری از مباحثاتی است که منجر به انحراف از موضوع کنفرانس و روال منطقی آن شود. این روش برای کلیه دروس وسنین مختلف کاربرددارد.

روش شاگــــرد ـ استــــادی

قدمت این روش به زمانی که انسان مسئولیت آ موزش دهی انسانهای دیگر را چه از طریق غیررسمی و چه از طریق رسمی به عهده گرفت ،می رسد .و قدمت آن به صدر اسلام برمی گردد مسجد نخستین موسسه ای بود که چنین سیستمی را برای تعلیم و تربیت مسلمانها به کار برده است. از روشهای تعلیمی که در روش شاگرد ـ استادی حائز اهمیت است , روش حلقه یا مجلس است, که پیامبر عظیم الشان اسلام از این روش به مردم آن زمان آموزش می داد. همه افراد در کودکی دوست دارند نقشی غیر از نقش واقعی خود بازی کنند , روش شاگرد ـ استادی به این نقش خیالی, جامه عمل می پوشاند. در این روش به دانش آموزان اجازه داده می شود که نقش معلم را ایفا کنند. هدف اساسی این روش آن است که شاگرد , معلم گردد و از این طریق تجارب تازه و ارزشمندی به دست آورد .در این روش ,در صورت فقدان معلمان متخصص, تعداد زیادی از دانش آموزان مهارت خاص را آموخته اند و می توان از آنها استفاده کرد.

روش چند حســـی ( مختلط )

استفاده از این روش مستلزم به کار گرفتن همه حواس است و جریان یادگیری از طریق تمام حواس صورت می گیرد . از طریق کار بست این روش می توان , مطالب و مهارتها را درک کرد , ارتباط موثرتری برقرار کرد , مهارتها و مطالب را از یک موقعیت به موقعیت دیگر تعمیم داد. در یادگیری روش چند حسی به طور کلی از همه حواس استفاده می شود, به بیان دیگر ,یادگیری بصری که 75 % از مجموع یاد گیری ما از طریق دیدن است , یادگیری سمعی که 13 % از مجموع یادگیری ما از طریق شنیدن است , لمس کردن , که 6% از مجموع یادگیری ما از طریق لمس کردن است , چشیدن که 3% از مجموع یادگیری ما از طریق چشیدن است و بوییدن که 3% از مجموع یادگیری از طریق بوییدن است. 

روش حل مسئلــــه

این روش یکی از روشهای فعال تدریس است. اگر نظام  آموزشی بخواهد توانایی حل مسئله را به دانش آموزان یاددهد, (البته مسئله به معنی مشکل و معضل نیست, به بیان دیگر مسئله موضوعی نیست که برای ما مشکل ایجاد کند, بلکه رسیدن به هدف در هر اقدامی, به نوعی حل مسئله است, (خورشیدی , غندالی , موفق, 1378) در این روش آموزش در بستر پژوهش انجام می شود و منجر به یادگیری اصیل و عمیق و پایدار در دانش آموزان می شود. در این روش ابتدا معلم باید مسئله را مشخص, سپس به جمع آوری اطلاعات توسط دانش آموزان پرداخته شود, و بعد از جمع آوری اطلاعات بر اساس اطلاعات جمع آوری شده دانش آموزان فرضیه سازی و در نهایت فرضیه ها را ازمون و نتیجه گیری شود. اگر روش حل مسئله درست انجام شود می تواند منجر به بارش یا طوفان فکری گردد. یعنی اگر معلم روش تدریس حل مسئله را به درستی انجام دهد, دانش آموزان می کوشند تا برای حل مسئله با استفاده از تمام افکار و اندیشه هایی که دارند, در کلاس راه حلی بیابندو آن را ارائه دهند. به بیان دیگر اگر معلم در روش تدریس حل مسئله به درستی عمل کند, منجر به روش تدریس بارش مغزی نیز می شود. به طور کلی اگر نظام آموزش و پروش بخواهد در جهت تقویت زمینه های بالقوه خلاقیت نقش مهمی ایفا کند همانا بست روشهای تدریس حل مسئله و بارش فکری در کلاس درس توسط معلمان است.

روش پـــــروژه ای

روش تدریس پروژه ای به دانش آموزان امکان می دهد تا قدرت مدیریت, برنامه ریزی و خود کنترلی را در خودشان ارتقاء بخشند. در این روش دانش آموزان می توانند با توجه به علاقه ی خود موضوعی انتخاب و به طور فعالانه در به نتیجه رساندن آن موضوع شرکت نمایند. براین اساس در این روش دانش آموزان یاد می گیرند که چگونه به طور منظم و مرحله ای کاری را درس انجام دهند و این روش باعث تقویت اعتماد به نفس در دانش آموزان می شود زیرا بین آنها و معلم رابطه صحیح آموزشی بر قرار است و در نهایت این روش باعث تقویت همکاری, احساس مسئولیت, انضباط کاری صبر و تحمل در انجام امور و تحمل عقاید دیگران و مهارتهای اساسی پژوهش در دانش آموزان می شود.

شیــــــوه سخنــــــرانی 

معلم به طور شفاهی اطلاعات و مفاهیم را , در عرض مدتی که ممکن است از چند دقیقه تا یک ساعت یا بیشتر طول بکشد, در کلاس ارائه می دهد. در سخنرانی می توان معلم را با عنوان پیام دهنده و دانش آموز را به عنوان پیام گیرنده تصور کرد. از این نظر سخنرانی شیوه ای است یک سویه, برای انتقال اطلاعات, که معمولاً فراگیر در آن نقش غیر فعالی دارد. محتوای سخنرانی را معلم قبل از ورود به کلاس تعیین می کند.

شیوه بازگویـــی

بازگویی شیوه ای است که معلم بکار می برد تا فرگیر را در بیاد سپردن اشعار, قواعد, فرمولها, تعاریف و اصطلاحات تشویق کند. در بازگویی معمولاً معلم از دانش آموز انتظار دارد که موضوع بیاد سپرد را کلمه به کلمه بیان کند. شیوه بازگویی مطالب, با آنکه اغلب در کلاسها مورد استفاده قرار می گیرد, ولی متاسفانه ضرورتاً دلالت بر تحقق یادگیری نمی کند. کاربرد این شیوه تنها نشان می دهد که دانش آموز مطالب مورد نظر را بیاد سپرده است. گاهی هدف معلم اساساً این است که دانش آموز موضوعی را بخاطر بسپارد تا برای درک مفهوم خاصی از آن را بکار برد, در این روش صورت بکار گرفتن این شیوه ممکن است مفید باشد.

  شیـــــوه پــــرسش و پاســـــخ

شیوه پرسش و پاسخ شیوه ای است که معلم به وسیله آن فراگیر را به تفکر در باره مفهومی جدید یا بیان مطالبی فرا گرفته شده نشویق می کند. معلم, وقتی که می خواهد مفهوم دقیقی را در کلاس مطرح نماید یا توجه فراگیران را به موضوعی جلب کند شیوه پرسش و پاسخ را به کار می برد و نیز بدین وسیله فراگیر را تشویق می کند تا اطلاع خود را درباره موضوعی بیان کند ممکن است برای مرور کردن مطالبی که قبلاً تدریس شده اند مفید باشد, یا وسیله خوبی برای ارزشیابی میزان درک فراگیر از مفهوم مورد نظر باشد.

شیوه تمــــرینی

معلم معمولاً بوسیله تمرین, فراگیر را به تکرار مطلب یا کاربرد آن تشویق می کند تا فراگیر در موضوع مورد نظر تبحر لازم را کسب کند. مثلاً معلم انگلیسی از فراگیر می خواهد که با تکرار شفاهی اصطلاحات, تلفظ صحیح آنها را فراگیرد, یا بعد از یافتن طرز ساختن جملات شرطی, پنج جمله شرطی بسازد. ممکن است معلم ریاضی , پس از درس دادن مفهوم مشتق و طرز مشتق گیری از توابع, از دانش آموزان بخواهد که ده مسئله در رابطه با این موضوع حل کنند. در تمام موارد بالا معلم, با استفاده از شیوه تمرینی, دانش آموزان را به تکرار یا کاربرد مفاهیم مورد نظر تشویق می کند.

شیــــوه گـــــردش علمـــــی

گردش علمی به دانش آموزان امکان می دهد که از طریق مشاهده طبیعت, وقایع, فعالیت ها, اشیاء و مردم تجزیه علمی بدست آورد. در گردش علمی دانش آموزان با مشاهده واقعیتها می توانند مفاهیمی را که در در کلاس مورد بحث قرار می گیرد, بهتر در ذهن خود بپرورانند و معلم می تواند با استفاده از این شیوه کنجکاوی فراگیران را درباره موضوعی خاص بر انگیزد. در بعضی موارد, می توان از گردش علمی برای جمع آوری اطلاعات لازم برای انجام گرفتن آزمایش, یا یک پروژه, بهره گرفت. مثلاً اگر هدف درس( شناختن کانیهای دارای ارزش اقتصادی ) باشد می توان دانش آموزان را به چند معدن برد تا کانیهای مختلف را جمع آوری کنند و آنها را در کلاس, بعد از آزمایشهای لازم, بشناسند.

استفاده از منابـــــع دیداری و شنیــــداری

استفاده از منابع دیداری و شنیداری در تدریس را در حقیقت نمی توان شیوه مستقل و مجزا دانست. معلم در هر گونه تدریسی میث تواند از وسایل دیداری و شنیداری کمک بگیرد. گاهی می توان در تدریس از وسایلی نظیر رادیو , تلویزیون و ضبط و پخش صوت, نمودار و نقشه استفاده کرد. مثلاً معلم در هنگام سخنرانی ممکن است از عکس استفاده کند, یا برای نمایش دادن یک رابطه علمی از نمودار کمک بگیرد. در مواردی که معلم می خواهد یک موضوع اجتماعی را تدریس کند, ممکن است بحث رادیویی مناسبی را که روی نوار ضبط شده است برای فراگیران پخش کند.به طورکلی کاربرد صحیح منابع دیداری و شنیداری برای بر انگیختن کنجکاوی دانش آموزان و تشویق آنها به فراگیران بسیار موثر است.

الگــــوی کاوشگــــری به شیوه حقـــــوقی

این الگو برای کمک به دانش آموزان در بررسی مسایل اجتماعی از قبل عدالت , برابری, فقر, قدرت, تقویت رشد عمومی و اجتماعی آنها برای توجیه و حل اینگونه مسایل به شیوه مذاکره است. در این الگو معلم آغازگر, کنترل کننده جو برای ایجاد یک فضای مثبت کاری و  عقلی, باز و پویا است و به فراگیران تفهیم می کند که یکدیگر را مستقیم ارزیابی ننمایند, و به عقاید و نظرات همدیگر احترام بگذارند. این الگو بیشتر برای دوره های دبیرستان و دانشگاه کاربرد دارد و در نهایت باعث تقویت روحیه همدلی, قضاوت منطقی در خصوص مسائل اجتماعی تحلیل مناسب مسائل روز و تقویت کار دسته جمعی در دانش آموزان می شود. مثال: فرض کنید بعضی از دانش آموزان با سهمیه ای شدن کنکور سراسری مخالف هستند , معلم از طریق شرکت سهامی فکر با دانش آموزان به بررسی این مهم می پردازد و در نهایت به کمک خود دانش آموزان آنها را قانع می نماید.

روش کارگاهـــــــی

روش تدریس کارگاهــــی یکی از روشهای موثر یاددهی و یادگیری است که در بیشتر موارد با روش سخنرانی,سمینار, کنفرانس و سمپوزیوم یکسان بکار برده می شود. برای درک بهتر روش کارگاهی ابتدا به مفاهیم ذکر شده می پردازیم و سپس روش کارگاهی را شرح می دهیم.

سمینـــــار

عده ای صاحب نظر هستند, که دور هم جمع شده و تبادل نظر می کنند. (البته تعداد افراددر سمینار محدود باشد, حداکثر 100نفر که به گروههای کوچک 10الی 15نفری تقسیم می شود و تبادل نظر می کنند و در نهایت کل گروهها به تبادل نظر می پردازند )

 کنفــــــــرانس

محققی به نظریه ای رسیده است, آن را برای دیگران مطرح می کند.

سمپـــــــوزیــــــوم

مانند سمینار است و تنها تفاوت آن با سمینار در این است که افرادی که در سمپوزیوم شرکت می کنند تخصصی تر سطح آگاهی آنها از دیگران برتر است ( در سطح بالاتری از سمینار قرار دارد.)

الگوی کاوشگری علمی

این الگو باعث آموزش علمی به سبکهای مشخص و آموزش مفاهیم بنیادی در دانش آموزان می گردد . رسالت معلم در این الگو پرورش کاوشگری , ایجاد جوی توام با همکاری و داشتن انعطاف است. این الگو منجر به دانش علمی تعهد به کاوشگری علمی, ژرف اندیشی و روح مهارت همکاری در دانش آموزان می شود.  مـراحل این الگو عبارتند از:

?- فراهم آوردن زمینه جسنجو برای دانش آموزان .

?- تعیین مسئله از سوی دانش آموزان .

?- مشخص کردن مسئله در هر جستجو توسط دانش آموزان .

?- دانش آموزان حدس در خصوص راههای توضیح مشکل می پردازند.

الـگــــوی تدریس غیـــــر مستقیم

این الگو باعث مشارکت فراگیران در یادگیری شده و به آنها یاد می دهد که چگونه خود را به فراگیری مطالب پرداخته و مسائل را حل نمایند. معلم نقش هادی, راهنما و تسهیل کننده را دارد و دانش آموز آغاز کننده به نحوی که معلم به دانش آموزان کمک می کند تا مسائل را تعریف و برای حل موفقیت آمیز آنها اقدام نمایند. همچنین معلم بایستی مکانی آرام توام با جو مثبت و اطلاعات مورد نیاز برای دانش آموزان فراهم نماید. این الگو دانش آموزان را قادر به افزایش آگاهی فردی, رشد خود, هدفهای اجتماعی و تحصیلی متنوع می نماید. مراحل تدریس این الگو عبارتند از:

تعریف موقعیت توسط فراگیر به نحوی که معلم ابراز احساسات  را ترغیب       می کند.

کشف مشکل بوسیله دانش آموزان .

رشد بینش توسط بحث دانش آموزان در باره مسئله و حمایت معلم از آنها.

برنامه ریزی و تصمیم گیری توسط دانش آموزان .

یکپارچگی از طریق توسعه بینش دانش آموزان در خصوص مسئله و حمایت معلم از آنها.

الگـــوی بدایع پــــردازی ( افـــزایش تفکــــر خلاق )

هدف این الگو افزایش تفکر خلاق و مشکل گشایی در مواقع خاص, بر هم زدن سنتهای متداول و گسترش افقهای فردی و اجتماعی در دانش آموزان است. معلم سوالاتی از دانش آموزان می نماید, ولی پاسخ دانش آموزان کاملاً باز است و معلم بایستی کمک کند تا شاگردان تفکر خود را بسط دهند این الگو باعث رشد خلاقیت و نوع آوری, همبستگی گروه و بر هم زدن سنتها در نزد انظار می شود.

مراحل تدریس الگو عبارتنداز:

توصیف وضعیت جدید به کمک معلم

قیاس مستقیم به نحوی که معلم قیاس مستقیم ( مقایسه ساده از دو موجود یا دو مفهوم) را پیشنهاد و از شاگردان می خواهد آنها را توصیف کنند.

?- قیاس شخصی به نحویکه معلم شاگردان را به قیاس مستقیم ( شدن) ترغیب میکند.

?- مقایسه قیاسهـــا از طــــــریق شاگردان

?- تــوضیح تفاوتها به کمک شاگــردان

?- اکتشاف به کمک شاگــردان

?- قیاس زایی، شاگردان مجدد به بیان شباهتها و تفاوتهای قیاس می پردازند.

الگـــوی کاوشگـــــری علـــوم اجتماعـــــی

این الگو باعث درک مسائل اجتماعی, از قبیل مردم شناسی, جامعه شناسی, فرهنگ شناسی, مهارت عقلی, آموختن اطلاعات, تشکیل مفاهیم و استفاده مناسب از مفاهیم در دانش آموزان می شود. در این الگو معلم موقعیت کاوشگری را ایجاد و از دانش آموزان می خواهد تا به بررسی و نتیجه گیری در مورد آن بپردازند. این الگو در تمام سنین و دوره های تحصیلی به ویژه در درس علوم اجتماعی کاربرد دارد. و در نهایت باعث تقویت فهم و درک دانش آموزان در خصوص مسائل اجتماعی می شود.

الگـــوی یادگیـــــــری در حد تسلط آمـــــــوزش مستقیـــم

(نظــــریه اجتماعــــی یادگیــــری )

هدف این الگو ایجاد و تقویت مهارتهای اساسی, مطالب آموختنی از ساده به مشکل و دادن مطالب درسی به صورت انفرادی به دانش آموزان و استفاده از تکنولوژی دیداری و شنیداری و دانش آموزان است. در این الگو معلم حامی دانش آموزان است و به آنها کمک می کند تا مستقل یاد بگیرند. این الگو در نهایت دانش آموزان را قادر به تسلط بر محتوای علمی, تقویت انگیزه درس خواندن, توانایی کنترل خود و تقویت عزت نفس می نماید. این الگو در همه دوره های آموزشی و سنین مختلف کاربرد دارد.

الگـــوی آمــــوزش برای رشد مفهــــوم و مهـــارت

این الگو معمولاً به دو صورت زیر است:

?- الگوی نظریه و عمل:

مانند یک مهارت ریاضی که در آن مهارت با نشان دادن ممارست, باز خورد و نظارت در هم می آمیزد تا دانش آموز بر آن مهارت تسلط یابد.

?- شبیه سازی که از توصیف موقعیت های زندگی ایجاد می شود.

مثال :معلم در درس جغرافیا, کره زمین است و یا از مولاژ استفاده می کند و اندامها و دستگاه های مختلف بدن انسان را نشان می دهد. در این الگو معلم نقش هادی و راهنما را دارد و بایستی یادگیری با تشکیل شرکت سهامی فکر بین دانش آموزان و معلم انجام گیرد این الگو در همه سنین و سطوح تحصیلی کاربرد دارد و در نهایت باعث افزایش مفاهیم و مهارتهای آگاهی درباره سیستمهای اجتماعی, همدردی, آگاهی از تنش تغییر و احساس اثر بخشی در دانش آموزان     می شود.»(محمدی ، ص49 ، 1383 )

الگـــوی کاوشگـــــری علـــوم اجتماعـــــی

این الگو باعث درک مسائل اجتماعی, از قبیل مردم شناسی, جامعه شناسی, فرهنگ شناسی, مهارت عقلی, آموختن اطلاعات, تشکیل مفاهیم و استفاده مناسب از مفاهیم در دانش آموزان می شود. در این الگو معلم موقعیت کاوشگری را ایجاد و از دانش آموزان می خواهد تا به بررسی و نتیجه گیری در مورد آن بپردازند. این الگو در تمام سنین و دوره های تحصیلی به ویژه در درس علوم اجتماعی کاربرد دارد. و در نهایت باعث تقویت فهم و درک دانش آموزان در خصوص مسائل اجتماعی می شود.

آموزش بخش هایی از درس جغرافیای راهنمایی

 ۱-مهم نیست استانمان چقدر بزرگ است، اما هر استان ویژگی های مخصوص به خود را دارد. دانش آموزان می توانند با درست کردن یک جورچین (پازل) درباره ویژگی های گوناگون استان بیآموزند. بدین منظور، در ابعاد تابلوی اعلانات، نقشه استان را بزرگ کنید و به صورت قطعات یک جورچین آن را بچینید. سپس هر قطعه را به یک دانش آموز داده و از او بخواهید تا مکان قطعه خود را روی نقشه اصلی استان مشخص کند. سپس هریک در ناحیه مربوط به خود، جستجو کرده و نکات و حقایقی را در مورد ناحیه مورد نظر در پشت قطعه پازل بنویسد ضمناً تصاویری بیانگر آن ناحیه، شهرهای آن و صنعت محلی ضمیمه نماید. در پایان بچه ها یافته های خود را در اختیار بقیه قرار دهند و دوباره تکه های جورچین را کنار هم بچسبانند تا یک نقشه کامل تهیه شود. بچه ها با این روش از مطالعه ویژگی های استان هرگز گیج نخواهندشد.

 2- در درس جغرافی، صفحات مناسب و انتخاب شده ای از روزنامه ها را همراه با نقشه یا اطلس جغرافیایی در اختیار بچه‏ها قرار دهید. بچه ها باید مکان مربوط به هریک از خبرها را روی نقشه نشان دهند. می توانید . ضمناً برای تمرین طول و عرض جغرافیایی این دو اندازه را برای هریک از مکان های پیدا شده محاسبه کنند.

 3- به هر دانش آموز یک نقشه جهان یا کشور را بدهید. (متناسب با اهداف کتاب درسی ) هرگاه دانش آموزی کتابی می‏خواند که موضوعش به نحوی با یکی از نقاط کشور یا جهان مربوط است، باید آن استان یا شهر یا کشور را روی نقشه رنگ آمیزی کند. کتاب ممکن است از راههای زیر به مکانی مربوط شود:

1ـ محل تولد مولف یا مترجم داستان باشد.

2ـ داستان در آنجا رخ داده است.

3ـ کتاب راجع به آن مکان اطلاعاتی به ما می دهد.

دانش آموزی که در زمان معین، بیشترین کشورها یا استان ها را رنگ آمیزی کرده باشد، برنده اعلام می شود و جایزه ای دریافت خواهد کرد.

 4- کشیدن نقشه بزرگ کشور، کف حیاط مدرسه و مشخص کردن استان ها و مراکز آنها کار مشکلی نیست. با جدول بندی حیاط مدرسه و کمی دقت و حوصله می توان این کار را انجام داد. این کار انگیزه فعالیت های زیادی را در کلاس جغرافی تقویت می کند نمونه این فعالیت ها در زیر بیان شده است.

 الف ـ  بچه ها با مطالعه عمیق مکان خاصی، اطلاعات عمومی و کلی جغرافیایی خود را گسترش می دهند. لیستی از جاهای مختلف کشور تهیه کنید و از بچه ها بخواهید منطقه ای را انتخاب و به دقت تحقیق کنند. از آنها بخواهید کار دستی یا ماکتی مبتنی بر طبیعت زیستی آن استان یا منطقه تهیه کنند و آن را متناسب با ابعاد آن ناحیه در نقشه واقع در حیاط بسازند. پس از اتمام مهلت مقرر، تحقیقات و ماکت های همه بجه ها را در حیاط مدرسه روی نقشه قرار داده به نمایش بگذارید. از والدین و سایر بچه های مدرسه برای دیدن این نمایشگاه ایران گردی و شنیدن توضیحات بچه ها دعوت کنید.

 ب ـ می توانید نمایشگاه غذاهای محلی ایران را ترتیب بدهید. در هر استان روی نقشه کف حیاط یک سینی بگذارید و با همکاری بچه ها، خوراکی های مخصوص آن استان را در آن قرار دهید. می توانید محل آن غذا را در هرم غذایی مشخص نمایید. همچنین محصولات کشاورزی هر استان را بهمین ترتیب نمایش دهید.

 پ ـ اگر نقشه کف حیاط دقت کافی را داشته باشد، می توانید از بچه ها بخواهید فاصله شهرها را اندازه بگیرند و با ضرب در مقیاس نقشه، فاصله حقیقی شهرها را پیدا کنند.

 ت ـ در نزدیکی نقشه در حیاط، یک تور بسکتبال نصب کنید. از بچه ها بخواهید در استان های مختلف بایستند و توپ را به طرف تور بیندازند و برای آن استان امتیاز کسب کنند. می توانند در زنگ تفریح در روی نقشه کشور با تکه سنگی لی لی بازی کنند.

 5- صفحات مربوط به هواشناسی روزنامه، نقطه شروع خوبی برای فعالیت های کلاسی است، یکی از کارها، پیگیری آب و هوای شهر در طول یک هفته یا یک ماه و رسم نمودارهایی برای نشان دادن افت و خیز درجه حرارت می باشد. در فعالیت دیگر می توان آب و هوای شهر یا منطقه دیگری از کشور یا جهان را درطول یک فاصله زمانی زیر نظر گرفت. دانش‏آموزان اطلاعات فوق را با هم مقایسه کنند و یا صحت پیشگویی های هواشناسی را بسنجند.

6- این فعالیت را با یک کره جغرافیایی انجام دهید. کره را به سمت یکی از بچه ها بیندازید. او پس از گرفتن کره باید کشور ( یا شهری) را نام ببرد که با حرف الف شروع می شود. سپس او کره را به سمت دانش آموز دیگری پرتاب می کند و او پس از گرفتن کره نام کشوری را که با حرف ب شروع می شود بیان می کند. فعالیت به همین ترتیب ادامه می یابد. در نوع دیگری از این فعالیت می توان ضمن گفتن نام کشور، نام قاره ای را هم که کشور در آن قرار دارد بیان کرد.

خوب است معلمان لیستی از حروف الفبا و نام کشورها یا شهرهای مربوطه را قبلا جستجو و یادداشت کرده باشند.

 7- شما به همراه بچه های کلاس به جمع آوری کارت پستال هایی از مناظر شهرها و کشورهای مختلف بپردازید. مشاهده و کار با کارت پستال ها، دانش بچه ها را از موقعیت مناطق مختلف دنیا، افزایش می دهد. کارت پستالی دراختیار هر دانش آموز قرار دهید و از او بخواهید محل آن را از روی نقشه پیدا کند.

 8-تعدادی کارت مستطیل شکل به تعداد نیمکت های کلاس تان درست کنید تصاویری نیز به جای وسایل داخل کلاس درس، با مقوا درست کنید. روی یک تکه مقوا، شکل دور تا دور کلاس را رسم کنید. سپس از بچه ها بخواهید تا محل نیمکت ها، میز معلم، تخته سیاه، پنجره و در را داخل نقشه کلاس تعیین کنند. سپس دور مقواها را خط بکشند و به این ترتیب نقشه کلاس درس تهیه می شود. این فعالیت به درک مفاهیم مربوط به نقشه کمک می کند.

ویژگیهای معلمان اثربخش

1- پیش از آغاز درس توجه دانش آموزان را به خود جلب کنید. با یک سؤال درس خود را شروع کنید تا کنجکاوی دانش آموزان را برانگیزید.

2- تحرک داشته باشید، از حرکات سر ودست خود استفاده کنید، از یکنواخت صحبت کردن بپرهیزید.

3-  با نزدیک شدن به دانش آموزی که در ضمن تدریس شما حواسش پرت شد، توجه او را به خود جلب کنید. نام او را صدا بزنید، و در صورت امکان سؤال ساده ای که بتواند جوابش را بدهد از او بپرسید.

4-  هدف درس را به دانش آموزان بگویید . فایده و اهمیت درس را برای آنها توضیح دهید.

5-  از دانش آموزان بپرسید تا بگویند چرا یادگیری مطالب درس برای آنها مفید است.

6- از طریق پرسیدن سؤالهایی نظیر " اگر... چه اتفاقی می افتد؟ "‌ کنجکاوی دانش آموزان را تحریک کنید.

7- از امور غیر مترقبه استفاده کنید( مثلاً معلم پیش از تدریس درسی درباره ی فشار هوا می تواند با زیاد باد کردن یک بادکنک باعث ترکیدن آن بشود) .

8- شرایط فیزیکی را با تغییر دادن وضع صندلیها یا از راههای دیگر تغییر دهید.

9- کانالهای گیرنده ی حسی را از طریق تدریس دروسی که نیاز به لمس کردن ، بوییدن ، یا چشیدن دارند تغییر دهید.

10- تحرک ، حرکات بدنی ، و صدای خود را تغییر دهید.

11- از رفتارهایی که موجب حواس پرتی می شوند ، مانند زدن مداد بر روی میز یا دست زدن به موهایتان خودداری کنید.

به دانش آموزان کمک کنید تا نکات مهم را از نکات غیر مهم جدا کنند و بر مطالب با اهمیت تأکید بورزند.

مثال :

1- هدفهای آموزشی را در اختیار دانش آموزان قرار دهید تا از قبل بر آنها معلوم گردد که چه چیزی را باید بیاموزند مطالبی را که توضیح می دهید با هدفهای آموزشی مرتبط باشد. « حال می خواهم به طور دقیق برای شما اطلاعاتی را توضیح دهم که برای رسیدن به هدف شماره ی یک که در روی تابلو نوشته شده به آن نیاز دارید. "

2- وقتی که به مطلب مهمی می رسید، مکث کنید، از دانش آموزان بخواهید تا آن را تکرار کنند. آن مطلب را با گچ رنگی بر روی تابلو بنویسید، یا از دانش آموزان بخواهید تا آن مطلب را در جزوه یا کتاب خود علامت گذاری کنند.

به دانش آموزان کمک کنید تا اطلاعات جدید را با آنچه از قبل می دانند ارتباط دهند.

مثال :

1-  پیش نیاز ها یا رفتار های ورودی را مرور کنید تا یادگیرندگان اطلاعات مورد نیاز برای یادگیری موضوع تازه را به یاد آورند. " چه کسی می تواند تعریف چهارضلعی را بگوید؟ خوب ، متوازی الاضلاع چیست؟ آیا مربع یک چهارضلعی است؟ مربع متوازی الاضلاع است؟ ما دیروز در این باره چه چیزی یاد گرفتیم؟ امروز انواع دیگر چهارضلعی را یاد خواهیم گرفت."

2-  طرح یا نموداری را مورد استفاده قرار دهید تا از طریق آن رابطه ی میان آنچه را قبلاً گفته اید و آنچه را که بعداً خواهید گفت نشان دهید. " حال که شما با وظایف نخست وزیر آشنا شدید، جای آن را در نمودار دولت چگونه پیدا می کنید؟ "

3- تکالیفی به دانش آموزان بدهید که در آن اطلاعات آموخته شده عملاً مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال ، پس از آموزش نحوه ی محاسبه میزان جذب کالری و مصرف آن به توسط بدن، از دانش آموزان بخواهید تا بر اساس آنچه می خورند و فعالیتهایی که انجام می دهند در طول یک هفته تعیین کنند که بیش از آنچه کالری مصرف می کنند کالری جذب می کنند یا کمتر از آن.

فرصت تکرار و مرور اطلاعات را به دانش آموزان بدهید.

مثال :

1-  درس خود را با مرور مختصری از تکالیفی که دانش آموزان باید انجام می دادند آغاز کنید.

2- از آزمونهای مختصر به طور مرتب استفاده کنید.

3-  تمرین وتکرار مطالب را به صورت بازی درآورید، یا از دانش آموزان بخواهید تا با هم کار کنند و همدیگر را بیازمایند.

موضوعات درسی را به طور سازمان یافته و روشن ارائه دهید.

مثال:

1- منظور خود را از آموزش درس به طور کاملاً روشن برای یادگیرندگان توضیح دهید.

2- رئوس مطالب درس را در آغاز درس در اختیار دانش آموزان قرار دهید، و در صورت امکان آن را بر روی تابلو یا اورهد بنویسید تا خود به ترتیب آنها را دنبال کنند. وقتی که دانش آموزان سؤالی می کنند یا توضیحی می دهند آن را به رئوس مطالب ارتباط دهید.

3- در پایان هر بخش و در پایان درس خلاصه ای از آنچه را که گفته اید برای یادگیرندگان بازگو کنید.

بر معنی مطالب تأکید کنید نه بر حفظ طوطی وار آنها.

مثال :

1- در آموزش یک کلمه ی تازه به دانش آموزان کمک کنید تا این کلمه را به کلمه ای که قبلاً یاد گرفته اند ربط دهند. کلمه ی " مدور" با کلمه ی " دور" هم ریشه است و معنی آن " گرد" است.

2- در آموزش مفاهیم باقیمانده، از دانش آموزان بخواهید اشیاء را در مجموعه های 2، 3، 4، 5، 6، و 7 تایی دسته بندی کنند و در هر مورد از آنها بپرسید چه چیزی باقی می ماند.

 معلمان باید استانداردهایی برای موفقیت تعیین کنند و دانش آموزان را آگاه سازند که از همه آنها انتظار می رود به این استانداردها دست یابند. این توصیه، دو موضوع بسیار با اهمیت را به یکدیگر پیوند می دهد:

یکـی تعیین استانداردهای هدفمند، یعنی استانداردهای مهم، چالش برانگیز و قابل حصول و دیگــری انتقال انتظارات معلم به دانش آموز، یعنی انتظار دستیابی آنان به این استانداردها ، این توصیه از اینرو اهمیت دارد که علاوه بر پیشنهاد دستیابی به بعضی استانداردها ،پیشنهاداتی نیز برای اجتناب از استانداردهای دلخواه و ناپایدار ( هوس برانگیـز ) دارد. همچنین توصیه می کند، از استانداردهایی که برای دانش آموزان قابل حصول نیستند، دوری شود و از استانداردهایی که دانش آموزان بدون هیچ تلاشی میتوانند به آنها دست یابند نیز پرهیز شود و سرانجام این که نباید انتظارات زیادی از دانش آموزان به خصوص گروه های کوچکتر دانش آموزی داشت.

تشــویــق

دانش آموزان را باید به خاطر توجه و تلاشی که برای یادگیری می کنند، تشویق کرد. دانش آموزان، اغلب نه برای توجه و تلاش بیش تر ترغیب می شوند و نه به خاطر توجه و تلاشی که برای یادگیری می کنند، تشویق کرد. دانش آموزان اغلب نه برای توجه و تلاش بیشتر ترغیب می شوند و نه به خاطر توجه و تلاشی که برای یادگیری می کنند، پاداش می گیرند. تحسین ساده رفتارهای مطلوب،در بسیاری از موقعیتها و برای بسیاری از دانش آموزان موجب تحیر و شگفتی می شود. در صورت لزوم میتوان از تقویت کننده هایی همچون کربن ( token) که می توانند در ازای کالا یا خدمات معاوضه شوند و یا دادن وقت اضافی به دانش آموزان برای تمام کردن کاری که می خواهند انجام دهند، استفاده کرد.

یــادآوری

باید به دانش آموزان کمک کرد تا راهبرد هایی را برای یادگیری اتخاذ کنند.به ویژه برای یادآوری آنچه تدریس شده است و به کارگیری آنچه یادگرفته اند.به دفعات به دانش آموزان گفته می شود که چه چیزهایی را باید یاد بگیرند و برای یاد گرفتن ، لازم است چه چیزهایی را بدانند یا انجام دهند. حتی ممکن است به آنها گفته شود که چرا مجبورند بعضی چیزها را یاد بگیرند. در حالیکه اغلب ،چگونه یاد گرفتن به آنها آموخته نمی شود.

پیشنهادها و راهکارها

راهبردهای زیر از جمله راهبردهایی هستند که می توان آنها را به دانش آموزان آموخت:

۱. راهبردهای تمرین ذهنی ( rehearsal ) :

یعنی به طور فعال برشمردن یا نام بردن چیزهایی که قرار است یاد گرفته شوند.

۲. راهبردهای تشــریحی ( elaboration strategies ) :

روش های افزودن یا بسط دادن آنچه قرار است آموخته شود.

۳. راهبردهای سازمانــی ( organizational strategies) :

شیوه های قرار دادن آنچه یاد گرفته می شود ، در چارچوبی بزرگ تر.

۴. راهبــــردهای پایشــی ( monitoring strategies ):

طریقه های رسیدگی به پیشرفت خود در جهت یادگیــری.

معلمان کارا باید بتوانند، زمینه همه یا هریک از راهبردها را برای دانش آموزان فراهم آورند.

نگه داشتــــــن دانش آمـــــوز در فضای یادگیــــــری

معلمان باید موقعیت هایی را در کلاس به وجود آورند که باعث حفظ و نگهداری ( holding power ) دانش آموزان در فضای یادگیری شوند. چنین موقعیت هایی این امکان را فراهم می سازند که دانش آموزان به طور پیوسته در فرآیند یادگیری درگیر شوند و این درگیری تداوم یابد. به عبارت دیگر ، این موقعیت ها ، قدرت نگاه داری و حفظ توجه و درگیری دانش آموزان را از مزاحمت ها و عوامل پرت کننده حواس حفظ می کنند. در این موقعیتها، دانش آموزان به طور مداوم در یادگیری خویش مشارکت می کنند و نیازی نیست که برای آموزش، منتظر مساعدت دیگران بمانند. چنین موقعیت هایی متضمن فعالیت هایی هستند که از طریق آنها دانش آموزان می توانند، چیزهایی بسازند یا انجام دهند. به این طریق است که دانش آموزان به طور فعال درگیر یادگیری می شوند.

جلب تــوجه

در جریان ارائه مطالب، معلمان باید از راهکارهایی که توجه دانش آموزان را جلب و آنها را درگیر یادگیری می کنند، بهره بگیرند. معلمانی که در پی بهبود کارایی خود هستند، می توانند از راهکارهای متعددی استفاده کنند.آنها می توانند سوال هایی بپرسند و تکالیف کوتاهی بدهند برای اینکه شاگردانشان درباره آنچه ارائه می شود، فکر کنند. در این مورد می توان به استفاده از تمرین های محاسبات ذهنی ( emental computation exercises ) در کلاس های ریاضی و همچنین طرح سوال هایی که پاسخ آماده ندارند و سوال هایی که ایجاب می کنند دانش آموزان عقیده ای را بیان کنند و از آن دفاع نمایند ،اشاره کرد. پاسخ به اینگونه سوالها معمولا مستلزم آن است که دانش آموزان به جای اتکاء به پاسخ های برنامه ریزی شده و طوطی وار ،درباره آنها فکر کنند .گاهی معلمان می توانند از دانش آموزان درباره پاسخی که دانش آموز دیگری داده است، سوال کنند.در این صورت، دانش آموزان باید از آنچه در کلاس مورد بحث قرار گرفته است ،آگاه شوند و هر لحظه، آماده مشارکت در گفت و شنود کلاس باشند.

حـــرکت در بین دانش آمــوزان

در جریان انجام تکلیف های انفرادی، معلمان باید بین دانش آموزان حرکت کنند و بر کار آنها نظارت داشته باشند. این توصیه به دو منظور صورت می گیرد، اول اینکه حضور فیزیکی معلم در کنار دانش آموزان، دقت و توجه آنها را به تکلیفی که در دست دارند ، افزایش می دهد. دوم که مهمتر از اولی است، این است که معلم با نظارت بر کار دانش آموزان می تواند در صورت نیاز مساعدت های لازم را به آنها بکند.

نتیجه

معلمان باید علاقه و محبت خود را هم به صورت کلامی و هم از طریق ابزارهای غیر کلامی چون: توجه تمام و کمال به دانش آموزان، حفظ و تداوم ارتباط چشمی با آنان، لبخند زدن و ایماء و اشاره نشان دهند.

ما اغلب فراموش می کنیم که اکثر دانش آموزان برای معلمانی که برای آنها محبت می کنند و معلمانی که آنها را مورد احترام قرار می دهند، هر کاری را انجام می دهند. در بیشتر موارد، دانش آموزان حاضرند هر کاری کنند تا تایید چنین معلمانی را به دست آورند. آشکار است که معلمان باید در ابراز علاقه و محبت خویش نسبت به دانش آموزان صادق باشند وگرنه، احترام آنان نزد دانش آموزانی که ریاکاری و دورنگی می بییند، رو به افــول می گذارد.

منبع

 http://tps.blogfa.com/cat-3.aspx

http://qomsociology.blogfa.com/post-89.aspx

http://pourkazeam.blogfa.com

http://malayer-seifodole.blogfa.com/post-22.aspx