کارگاه ایده آل حرفه وفن

چکیده

آنچه می شنویم ، فراموش می کنیم.  آنچه می بینیم ، به خاطر می سپاریم آنچه انجام می دهیم ، یاد می گیریم آموختن شنا بدون آب ممکن نیست ، آیا آموختن محتوای آموزش حرفه و فن بدون انجام فعالیتهای عملی امکان پذیر است؟ 75 درصد یادگیری از طریق «حس دیداری » اتفاق می افتد. کارگاه ایده آل بازوی اصلی آموزش حرفه و فن است.

کلیدواژه

آموزش   پرورش حرفه و فن کارگاه

مقدمه

هر انسانی به طور طبیعی نیازهایی دارد که باید برآورده شود . خداوند تبارک و تعالی در هنگام خلقت ، اسباب و وسایل مورد نیاز مانند عقل ، هوش ، دست ، چشم و ... را برای تامین آن نیازها در اختیار انسان گذاشته و از طرف دیگر منابعی را هم به طور طبیعی در دسترس او قرار داده است . لذا این انسان است که بتواند استفاده ی بهینه و تفکر عالی از آن ها داشته باشد .

سخن دل

از آن لحظه که واقف کردیم محتوای حرفه و فن تغییر یافته و نیز بیشتر محتوای آن (60درصد) بر مبنای حیطه مهارتی (روان – حرکتی) و عملی تدوین شده است ، بسیار مسرور گشتم ، زیرا پیوسته آرزوی دلم بود که روزی باشد ما دبیران حرفه و فن و دانش آموزان از محفوظات درس دور باشیم و به جانب تفکر و نوآوری ، خلاقیت و مهارت عملی روی بیاوریم ، بالاخره انتظار بسر رسید ، اما ، اما ، اما ... با توجه حاصل تجربیات در طول دوران مدرسی ، دبیری ، سرگروه استانی ، ناحیه ی ، مطالعات ، بازدیدها ، بحث و تبادل نظر با ابوالجمعی دبیران آموزش حرفه و فن به نظر می رسد اهداف آموزش محتوای کتب جدید التالیف آموزش حرفه و فن در مقاطع راهنمایی محقق نخواهد شد مگر این که موارد زیر مورد توجه خاص بیش از پیش قرار گیرد :

1- ما معلمان موانعی که موجب رشد و بروز بهانه ها از جمله : ((کارگاه نداریم ، فضای کارگاه با آزمایشگاه یکسان است ، کارگاه متصدی ندارد ، آموزش ضمن خدمت کافی نیست ، کارگاه تجهیز نیست ، مدیر و معاون در حد انتظار همکاری نمی کند ، دانش آموزان به انجام کار عملی علاقه ندارند ، اولیاء به اهمیت آموزش حرفه و فن کم توجه است و ...)) کنارگذاشته و دنبال ارائه راهکارهای ممکن باشیم .

2- جایگاه آموزش حرفه و فن مانند دروس زبان ، علوم ، عربی و ... در مقاطع راهنمایی تبیین گردد و کاملا" شناخته شود .

3-انگیزش و زمینه ی علاقمندی دانش آموزان نسبت به یادگیری محتوای آن ، فراهم گردد .

4- دیدگاه و نگرش اولیاء نسبت به محتوای آموزش حرفه و فن تجدید نظر گردد .

چرا آموزش حرفه و فن ؟!

باید کمر همت ببندیم که آموزش حرفه و فن درس زندگی و آموزش مهارت عملی و یدی است نه ذهنی و محفوظات . تجربه ثابت کرده است بی علاقه و ضعیف ترین دانش آموزان در انجام فعالیت کار عملی موفق می شود و دوست دارد خود را درگیر مهارتهای عملی کند . باید بپذیریم که حرفه و فن دروازه ی ورود به دنیای کار عملی است و موجب رفع خستگی روح و ذهن دانش آموزان از محفوظات است .

درس حرفه و فن است که به دانش آموزان یاد می دهد که چگونه نیازهای اولیه ی خود را رفع نمایند و از ابزارهای بسیار ساده برای ساخت وسیله ی مورد نیاز ، بهره مند شوند و تولید خلاقیت و تقویت استعداد فراگیران می گردد و روحیه ی دوستی ، تعامل در گروه ، همکاری و احترام به یکدیگر ، اعتماد به نفس ، مسئولیت پذیری ، وظیفه شناسی ، دقت و ... خود به خود در وجود دانش آموز نمایان می سازد .

درس حرفه و فن است که به جنبه ی کاربردی علوم مختلف می پردازد و در اکثر کشورها آموزش حرفه و فن ((محور توسعه)) تلقی شده است . بنابراین ، این درس بدون حمایت و توجه خاص عوامل اجرایی بویژه مدیران مدارس ، اولیاء ، مسئولین ذیربط به اهداف غایی و مدنظر مولفین نخواهد رسید .

سئوال : آیا تاکنون کارهای عملی (دست ساخته) دانش آموزان را چون کتابهای درسی ، ورقه های امتحانی و ... در گوشه و کنار مدرسه یا سطل زباله مشاهده کرده اید؟ (قضاوت دقیق بر عهده ی شما عزیزان می باشد) اما قطعا" خواهید گفت خیر ، یا بندرت ، زیرا دانش آموزان به دست ساخته های خود عشق می ورزند و آن را برای خودش محترم و دست رنج خود می داند . پس مدیر محترم ، من معلم ، متصدی کارگاه ، مسئول محترم و زبده و عاشق به آینده نگری میهن خود ، به این همه علاقه و عشق دانش آموزان چه فکر        می کنیم یا فکر خواهیم کرد ؟! و برای توسعه آن و بهره برداری صحیح ، در جهت پرورش همه جانبه ی شخصیت دانش آموزان چه برنامه ریزی می کنیم و یا برنامه ریزی کرده ایم؟!

اکنون چند سال است از تالیف کتب جدید التالیف آموزش حرفه و فن سپری شده است ولی گام اساسی از منظر رویکرد محتوای آن ، برداشته نشده است و تعاملات مثبت که باید در رفع مشکلات ، موانع و توسعه ی رویکرد مشارکتی و فعال به طور جدی و عملی باید انجام گیرد ، صورت نگرفته است!!!

کدام عوامل در تکوین کارگاه ایده آل و مطلوب تاثیر گذارند؟

مهمترین مقوله در تدوین محتوای آموزش حرفه و فن 60% فعالیتهای عملی و رویکرد مشارکتی و فعال وآشنایی با مشاغل مختلف موجود در محیط زندگی می باشد ، این امر تحقق نمی یابد مگر این که عوامل اجرایی در این امر در محقق آن اهتمام ورزند :

1-      مدیر مدرسه

2-      معلم حرفه و فن

3-      مسئول ستاد تجهیزات

4-      متصدی کارگاه

5-      فضای کارگاه (قابل قبول)

6-      تجهیزات کارگاه با وسایل و ابزار آلات مورد نیاز

7-      تقویت و تغییر نگرش و تفکر سیستمی اولیاء نسبت به محتوای آموزش حرفه و فن

1-      مدیر

وظیفه اصلی یک مدیر در هر مدرسه ، برنامه ریزی برای انجام امور و پشتیبانی اجرای برنامه های درسی توسط معلم در طول یک سال تحصیلی است . در برخورد با یک برنامه تغییر یافته (کتاب جدید) که شیوه اجرای نوینی را طلب    می کند ، مدیر مدرسه لازم است اسباب و لوازم اجرای درس جدید را تدارک ببیند و معلم را در اجرای درست برنامه درسی یاری رساند و با اجرای دقیق ، از نقش نظارتی خود در چگونگی تحقق اهداف درس مطمئن شود . از جمله در این درس ، اطمینان حاصل کند که کارهای عملی توسط خود دانش آموز و زیر نظر معلم در مدرسه انجام می شود .

۲- معلم

معلم درس آموزش حرفه و فن باید بتواند نیازهای اولیه برای اجرای درست درس را پیش از رسیدن زمان اجرا به مدیر مدرسه اعلام کند و دریافتن راه های ممکن برای دستیابی به لوازم اجرای درست درس نیز به او کمکهای مشورتی ارائه دهد . در صورت نیاز ، برخی از راههای ممکن را با صلاح دید و مشورت مدیر خود بر عهده بگیرید و انجام دهد . بنابراین نیاز سنجی برای کار  عملی از سوی معلم ضروری است .

3-مسئول ستاد تجهیزات

چنین فردی باید به اهداف و لوازم اجرایی یک درس آگاه باشد ، نیازهای جدید درس را برای اجرا ، قبل از شروع سال تحصیلی شناسایی و تدارک دهد و به مدرسه ارسال کند . برای انجام دقیق این کار لازم است قبل از شروع سال تحصیلی ، از مدارس راهنمایی بازدیدی به عمل آورد و از ابزار موجود مدرسه فهرستی تهیه و نیاز سنجی کند ، سپس ، آنگونه که شایسته است ، به نیازها پاسخ گوید .

در این زمینه ، ایجاد هماهنگی با مدیر و معلم درس در تنظیم زمان تامین و تحویل امکانات به مدرسه از اهمیت خاصی برخوردار است . اولویت بندی در برآوردن نیازها با توجه به فصلهای کتاب توسط معلم درس می تواند بنحو مطلوبی انجام پذیرد و اولویت ها با توجه به توزیع دروس در طول سال تحصیلی و تعیین تدریجی زمان تدریس درس و تحویل امکانات به همان نسبت انجام پذیرد تا از ایجاد فشارهای مالی و کاری زیاد جلوگیری به عمل آید .

5-فضای کارگاه

فضای کارگاه باید متناسب تعداد دانش آموزان بر مبنای فعالیتهای کارگاهی عمومی همراه با حرکت و فعالیتهای بدنی و صرف انرژی می باشد ، دانش آموزانی که مشغول فعالیت های کارگاهی هستند ، نیاز به فضای کافی جهت انجام کار عملی دارند . و حداقل فضای موجود برای هر دانش آموز 5/1 متر مربع می باشد.

6- تجهیز کارگاه با وسایل و ابزارهای مورد نیاز

برای تسهیل در تهیه ی ابزار و وسایل مورد نیاز کارگاهی ، می توان آنها را بر اساس اولویت و درجه ی اهمیت فعالیت کارگاهی به سه گروه تقسیم کرد و مدارس می توانند با توجه به بودجه ، شرایط و امکانات خود ، در مورد اولویتها تصمیمات لازم را اتخاذ بگیرند .

اولویت اول : ابزارهایی مدنظر است که بدون خرید و تهیه ی آنها ، ابزارهای دیگر کارگاه بدون استفاده می مانند ، مانند میز کارگاه ، گیره رومیزی ، زیرا بدون گیره و میز کارگاهی استفاده از ابزارهای در مانند ساییدن چوب ، سوهانکاری ، اره کاری ممکن نخواهد بود البته لازم بذکر است کارگاه فاقد میز کار و گیره ی رومیزی ، ((کارگاه)) تلقی نمی شود .

الویت دوم : ابزارهایی در اولویت دوم خرید قرار می گیرند که استفاده از آنها ، زمینه و مهارت  لازم جهت استفاده از ابزارهای دیگر را فراهم می سازد ، مانند اره آهن بر ، اره ی چوب بر ، سوهان ، چوبسای و ... بدون استفاده از این ابزارها ، آماده کردن قطعه ی کار برای به کارگیری ابزارهای دیگر ، مشکل یا امکان پذیر نخواهد بود .

اولویت سوم : ابزارهای و وسایل هایی در اولویت سوم در لیست خرید قرار    می گیرند که نبود آنها در کارگاه ، در کسب مهارت های بنیادی و یا استفاده از ابزارهای دیگر مشکل و اختلالی به وجود نیاورد . در صورت کمبود و بودجه ، می توان به تعداد کم و یا در مراحل بعدی آنها را تهیه و خریداری کرد مانند خط کش فلزی و ...

7- تقویت و تغییر نگرش و تفکر سیستمی اولیا نسبت به محتوای آموزش حرفه و فن

در وهله اول ، فراهم نمودن امکانات کارگاهی این درس ، در گرو همت و تلاش مسئول آموزش و پرورش و اولیاء و دانش آموزان است برای تحقق این امر ، مناسب است اولیاء محترم از محتوای درس حرفه و فن جدید التالیف اطلاعات کافی و لازم داشته باشند و متوجه بشوند که 60 درصد محتوای آن ، بر مبنای کارگاهی و مهارت های علمی تدوین شده است که دانش آموزان با انجام فعالیتهای علمی قادر خواهند بود ، به طور واقع بینانه به اهداف زیر برسند .

1- ایجاد هماهنگی میان مغز با دست و چشم و سایر اعضای بدن از طریق انجام کارهای عملی

2- دست ورزی و کار با مواد مختلف و قابل دست رس در محیط زندگی

3-  تقویت روحیه ی انجام کار گروهی در دانش آموزان

4-ایجاد زمینه برای شکوفایی استعدادهای علمی ، عملی و پرورش خلاقیت در دانش آموزان

5-  آشنایی با فرآیند طراحی و ساخت و تولید

6- ایجاد تفکر سیستمی و درک فنی

7- آشنایی دانش آموزان با مشاغل مختلف موجود در محیط زندگی .

این امر باعث کسب اطلاعات شغلی مورد نیاز و تسهیل در تصمیم گیری آن ها در آینده می شود . بنابراین تعلیم آموزش حرفه و فن امروزی مانند حرفه و فن قدیم که برای ساخت یک کار دستی و ... تدوین شده بود ، نیست . بلکه آموزش حرفه و فن جدید التالیف بر مبنای اطلاعات علوم روز و مهارتهای زندگی در خور استعداد و توانمندی دانش آموزان تدوین شده است که با زندگی آنها ارتباط مستقیم دارد .

چگونه فعالیتهای کارگاهی را برنامه ریزی و سازماندهی کنیم؟

1-    تشکیل گروه های کاری دانش آموزی : در انجام فعالیتهای کارگاهی ، کارها به صورت گروهی پیش بینی شده است . در تشکیل گروههای کاری ، توجه به نکته های زیر ضروری است :

الف : اعضای گروه به طور داوطلبانه و با انتخاب و اختیار خود اعضاء تشکیل شود . در مواردی که دبیر حرفه و فن تشخیص دهد گروه ها ناهمگن هستند ، می تواند با اعمال تغییراتی آنها را همگن سازد .

ب: اعضای گروه بیش از 6 نفر نباشد . تشکیل گروه هایی بیش از 6 عضو علاوه بر شلوغی و اختلال در فرایند کار گروه ، موجب کاهش فعالیت و مهارت آموزی اعضای گروه می گردد .

پ : در بین اعضای گروه ، تقسیم مسئولیت شود .

2-    برنامه ریزی و سازماندهی : لازم است فعالیتهای کارگاهی به شکلی برنامه ریزی و سازماندهی شود که اعضای گروه های کاری از ابتدای ورود به کارگاه تا پایان ساعت کاری ، فعالیتهای خود را بر اساس برنامه های پیش بینی شده انجام دهند . در غیر این صورت ، کارگاه تبدیل به محیطی شلوغ و ناامن برای دانش آموزان خواهد شد . در یک برنامه ریزی علمی ، پیش بینی می شود که دبیر و دانش آموزان با آمادگی کافی در کارگاه حضور یابند و ابزار ، محیط و امکانات لازم به طور مناسب فراهم شده باشد .

3-    کنترل و هدایت : در طول فعالیتهای کارگاهی باید کارهای گروهی توسط دبیر حرفه و فن با دقت کنترل و رهبری شود . در غیر این صورت ، علاوه بر کندی در پیشرفت کارهای خطرات احتمالی نیز در کمین دانش آموزان خواهد بود . کنترل و رهبری دبیر کارگاه نباید مانع از فعالیتهای فردی و گروهی دانش آموزان شود، بلکه باید اجازه دهند تا دانش آموزان خود به آزمایش و خطا بپردازند ، کشف کنند ، خلق کنند ، طراحی کنند ، فعالیت های فناورانه انجام دهند و مهارتهای حسی و حرکتی خود را رشد دهند .

4- مهارت آموزی در استفاده از ابزار : مهارت در استفاده مناسب از ابزارهای کارگاهی ، یکی از اهداف اصلی فعالیتهای کارگاهی است ، به طوری که پس از پایان هر واحد ، دانش آموزان موفق به کسب مهارتهای لازم در استفاده از ابزارهای آن واحد درسی شوند . استفاده مناسب از ابزار ، علاوه بر ایجاد مهارتهای بنیادی . کاربر مناسب ابزار در زندگی ، موجب رشد مهارتهای حسی ، حرکتی دانش آموزان به طور منظم و طبیعی خواهد شد .

5- رعایت نکات ایمنی : برای ایمن کردن کارگاه جهت فعالیت دانش آموزان ، لازم است به موارد زیر توجه شود :

الف : فضای کافی برای فعالیتهای کارگاهی در نظر گرفته شود ، به طوری که امکان برخورداری و تصادم با ابزار در هنگام کار به حداقل برسد .

ب : نحوه حمل و یا استفاده از ابزارهای نوک تیز و برنده آموزش داده شود ، تا از این طریق خطری متوجه دانش آموزان نباشد .

پ : فضای مورد استفاده برای گروه های کاری در کارگاه معلوم شود ، به طوری که اعضای گروه در همان فضا فعالیت کنند و از ترددهای بی مورد پیشگیری شود .

ت : ابزارهای کارگاهی به نسبت مساوی و به تعداد لازم بین گروهها تقسیم شود ، به طوری که هر یک از ابزارها به تعداد کافی در اختیار گروه های قرار گیرد تا از تردد برای استفاده از ابزارهای گروه های دیگر جلوگیری شود . و به این ترتیب ، کارها طبق برنامه زمانبندی شده پیش رود .

ث : آزمایش مدارهای برق کامل شده توسط دانش آموزان با هماهنگی و نظارت دبیر مربوطه انجام شود . برای پیشگیری از خطرات احتمالی ، در مسیر مدار از فیوزهای خودکار استفاده شود .

در پایان ، لازم است بر این نکته اساسی تاکید شود که نیروی انسانی کار آمد و علاقمند ، در تحقق فعالیتهای کارگاهی نقشی اساسی دارد . عشق ، علاقه و اعتقاد به ضرورت فعالیتهای کارگاهی موجب فعال شدن کارگاه ها خواهد شد ، در غیر این صورت ، همه وسایل کارگاهی در انبار کارگاه بدون استفاده خواهد ماند . دستان توانمند و فکر خلاق دبیران حرفه و فن است که ابزارها را که به کار می گیرند و دانش آموزانی توانمند و خلاق پرورش می دهند .

مشکلات موجود در کارگاه های مدارس راهنمایی

1-   فضایی برای کارگاه وجود ندارد : در چنین مدارسی ، قدم اول ، تدارک فضایی برای کارگاه است ، در صورتی که چنین فضایی در ساختمان مدرسه پیش بینی نشده باشد ، می توان برای ایجاد آن اقدام و یا حتی از کانتینرهای پیش ساخته استفاده کرد . در صورت ضرورت نیز می توان به طور مشترک از آزمایشگاه (با برنامه ریزی قبلی) سود جست .

2-   میز و گیره به اندازه کافی وجود ندارد : در چنین مدارسی ، قدم اول ، تهیه میز و گیره مناسب به نسبت حداقل هر دو دانش آموز یک گیره می باشد ، تا گروههای کاری تشکیل شده ، محلی برای استقرار و فعالیت داشته باشند . در ساخت میز و تهیه گیره می توان از بودجه انجمن اولیاء و مربیان مدرسه ، اولیایی که توانایی ساخت میز و تهیه گیره را دارند و یا از بودجه سرانه مدرسه استفاده کرد .

3-   ابزار کار به اندازه کافی وجود ندارد : در چنین مدارسی ، اولیای دانش آموزان ، مدیران مدارس ، دبیران حرفه و فن و حتی خود دانش آموزان نقشی اساسی در تجهیز کارگاه دارند . با برنامه ریزی و اولویت بندی صحیح برای خرید لوازم ، می توان به مرور کارگاه ها را تجهیز کرد (به توصیه های ابتدایی مقاله در این مورد توجه شود) .

چگونه کارگاه حرفه و فن را فعال کنیم؟

فضا و امکانات مورد نیاز

در برنامه ریزی برای تدارک و تجهیز یک کارگاه مناسب ، لازم است موارد زیر مورد توجه جدی برنامه ریزان ، کارشناسان ، مدیران و دبیران حرفه و فن قرار گیرد :

1-   فضا : فعالیتها کارگاهی عموما" همراه با حرکت و فعالیت های بدنی و صرف انرژی می باشد . دانش آموزانی که مشغول فعالیتهای کارگاهی هستند ، نیاز به فضای کافی جهت فعالیت دارند . این فضا برای هر دانش آموز حداقل 5/1 الی 2 متر مربع پیش بینی می شود . کمبود فضای کارگاهی موجب مشکلاتی از قبیل برخورد ابزار به دانش آموزان ، نبودن فضای تحرک لازم و کمبود اکسیژن ی باشد . لازم است سازمان نوسازی و تجهیز مدارس و مدیران مدارس فضای کافی و مناسبی را برای کارگاه پیش بینی کنند دبیران حرفه و فن قرار دهند و بر استفاده بهینه از نظرات داشته باشند . در تصاویر 1 تا 4 ، روشهای مختلف استفاده از فضای کارگاه نشان داده شده است .

2-   تاسیسات برق : برای به کاراندازی بسیاری از وسایل کارگاهی ، به انرژی و تاسیسات برق متناسب با فعالیتهای کارگاهی نیاز است . در طراحی تاسیسات برق سیمکشی بایستی به صورت روکار و پریزها در ارتفاع و فاصله مناسب قرار گیرند . قطر سیمها باید با میزان عبور جریان برق مناسب در نظر گرفته شود و از حفاظت لازم برخوردار باشد . برای تاسیسات برق کارگاه کنتور و فیوز مستقلی اختصاص داده شود تا در انجام فعالیتهایی مانند جوشکاری و یا آزمایش مدارهای تکمیل شده به وسیله دانش آموزان ، تاسیسات برق مدرسه دچار اختلال نشود .

3-   ساختمان کارگاه : لازم است ساختمان کارگاه متناسب با ویژگیهای فعالیتهای کارگاهی بنا شود . دیوارهای کارگاه حداقل تا 5/1 متر ارتفاع ، سنگ یا سیمان شود تا به هنگام کار و برخورد وسایل و ابزار صدمه نبیند . کف کارگاه موزائیک یا بتون باشد ، به طوری که پس از فعالیتهای کارگاهی ، قابل نظافت و در مواقع لازم قابل شستشو باشد . سقف کارگاه بلندتر از اتاق معمولی در نظر گرفته شود و پنجره های متعدد و مناسب برای ورود نور و اکسیژن پیش بینی شود .

4-   نور : برای انجام فعالیتهای کارگاهی ، به نور مناسب نیاز است . بسیاری از فعالیتهای کارگاهی مانند اندازه گذاری ، اندازه گیری ، لحیم کاری ، خطکشی ، سوراخکاری و ... به دقت و در نتیجه روشنایی کافی نیاز دارد . بهتر است کارگاه در نقطه ای از مدرسه در نظر گرفته شود که بتوان از نور طبیعی استفاده کرد ، در غیر این صورت ، وسایل روشنایی به تعداد مورد نیاز تامین شود . استفاده از لامپ مهتابی برای روشنایی کارگاه ارجحیت دارد .

5-   تهویه : بسیاری از فعالیتهای کارگاهی مانند سوهانکاری ، اره کاری و ... به فعالیت بدنی شدید احتیاج دارد . در فضایی که این نوع فعالیت ها انجام می گیرد ، نیاز به جریان هوا و اکسیژن بیشتر است . گرما و کمبود اکسیژن موجب خستگی زودرس دانش آموزان در فعالیت کارگاهی خواهد شد .

لازم است محل کارگاه در نقطه ای از مدرسه پیش بینی شود که پنجره های متعددی رو به هوای آزاد داشته باشد ، به طوری که هوا براحتی در آن جریان یابد و مشکل تنفسی و خستگی زودرس ، مانع فعالیتهای کارگاهی نشود .

6- ابزار و وسایل : نحوه تهیه ی ابزار وسایل کارگاهی در صفحات قبل توضیح داده شده است .

7- مواد مصرفی : برای انجام فعالیتهای کارگاهی به مواد خام به میزان پیش بینی شده در فعالیت ها و برنامه نیاز می باشد . بدون وجود مواد خام مانند چوب ، فلز، سیم برق و ... ، انجام فعالیتهای کارگاهی امکانپذیر نخواهد بود .

در تهیه مواد خام کارگاهی می توان به دو شیوه متفاوت عمل کرد :

الف : مواد خام به مقدار مورد نیاز کلیه دانش آموزان به وسیله مسئولان مدرسه خریداری شود و مبلغ پرداختی به نسبت مساوی از دانش آموزان دریافت شود ، یا این که از بودجه مدرسه هزینه شود .

ب : مواد خام مورد نیاز هر فعالیت کارگاهی توسط دانش آموزان خریداری و به کارگاه آورده شود .

از میان دو شیوه فوق ، شیوه اول به دلایل زیر توصیه می شود :

1- از اتلاف وقت دانش آموزان و اولیای آنها برای جستجو و خرید لوازم مصرفی جلوگیری می شود

2- به دلیل خرید کلی از مراکز فروش ، در هزینه اجرای فعالیتهای عملی صرفه جویی می شود .

3- اجناس مصرفی با نظارت دبیر حرفه و فن و متناسب با اهداف برنامه تهیه می شود .

4-مواد خامی را که در محل زندگی دانش آموز یافت نمی شود ، می توان به طور عمده از مراکز فروش تهیه کرد .

کارگاه و شرایط محیط کار

به چه محلی ((کارگاه)) می گویند؟

محلی که در آن افرادی با استفاده از ابزار و ماشین آلات کارکرده و قطعه ای را تولید و یا تعمیر می کنند ، محل کار یا کارگاه نامند .

محل کار چگونه باید باشد؟

محل کار باید طوری باشد که شخص در آن احساس ایمنی کامل نموده و بتواند براحتی و با حداکثر راندمان بکار خود ادامه دهد . برای رسیدن به این هدف ، بایستی شخص کار کننده علاوه بر مقررات ایمنی ، رعایت نظم و ترتیب را نیز بنماید .

نظم و ترتیب در محیط کار چگونه باید باشد؟

نظم و ترتیب در محیط کار – ابزارها ، مواد کمکی و قطعاتی که روی آنها انجام می شود بایستی بنحوی در محل کار قرار داده شوند که براحتی و با یک نگاه بتوان محل آنها را تشخیص داد . برای صرفه جویی در وقت و خستگی کمتر می توان ابزارها و مواد کمکی را با سلیقه و ترتیب خاصی در محلهای مناسبی قرار داد . مخصوصا" باید توجه داشت که ابزارها پس از استفاده با نظم و ترتیب در جای خودشان قرار گیرند .

میز کار :

برای این که بتوان در کارگاه به طور ایستاده با تسلط کامل و خستگی کم تر روی قطعات نسبتا" کوچک کارهایی مانند سوهان کاری ، اره کاری ، خط کشی ، سیم کشی ، معرق کاری و ... را انجام داد از میز کار استفاده می شود . میز کار بایستی محکم و سنگین بوده تا ضمن کار ، لرزش نداشته باشد .

میز کار مطلوب (قابل قبول) :

1-   صفحه ی روی میز کار را از چوب سخت (چوب راش) با ضخامت 4 الی 5 سانتیمتر انتخاب شده باشد و بدنه آن را از چوب یا فلز ساخته شده باشد .

2-   ارتفاع میز کار از کف کارگاه حدودا" 80 سانتیمتر در نظر گرفته شود و برای جلوگیری از لرزش آن در حین انجام کار عملی پایه های آن با پیچ به کف کارگاه محکم شده باشد .

3-   برای این که بتوان براحتی و با توان بیش تر و خستگی کمتر روی گیره ی میزکار، کار نمود ، بایستی ارتفاع سطح گیره متناسب با قد شخصی باشد که از آن استفاده می کند .برای اینکه بتوان براحتی و با توان بیشتر روی گیره کار کرد (بایستی ارتفاع سطح گیره متناسب با قد شخصی باشد که از آن استفاده می کند) .مناسب ترین ارتفاع سطح گیره ارتفاعی است که وقتی در کنار آن می ایستیم سطح گیره باندازه 5 تا 8 سانتیمتر پایینتر از آرنج قرار داشته باشد .چون ارتفاع میز کار تقریبا" ثابت می باشد می توان با قرار دادن زیر پایی مناسبی برای افراد قد کوتاه و یا قرار دادن قطعاتی در زیر گیره ، برای اشخاصی که قد بلندی دارند ، ارتفاع مورد نظر را تنظیم نمود .

4-  همانطور که گفته شد ارتفاع میز کار ثابت می باشد پس می توان با قرار دادن زیر پایی مناسب (ساخت از چوب) برای افراد کوتاه قد ارتفاع مورد نظر را تنظیم کرد تا موجب خستگی و دلسردی آنان نگردد .خلاصه آن که ، یک برنامه ی درسی تنها زمانی به اهداف خود خواهد رسید که تمامی عوامل اجرایی فعالیت های خود را بر اساس گامهای منطقی برنامه ریزی کند و در جهت پشتیبانی و حمایت از اجرای درست درس گام بردارند . در غیر اینصورت ، برنامه ریزی های درس محدود به کتاب می  شوند و روی کاغذ خواهند ماند (مانند عریضه نویسی که فقط دیکته می شود) .

     اندازه میز کارگاهی مطلوب :

   ضخامت تخته ی میز کار 4 – 5 سانتیمتر :

یا ارتفاع mm 800    mm 800*mm2000 (2        یا ارتفاع mm8500      mm800*mm1800 (1

ارتفاع mm7500      mm800*mm2000 (3

توجه :

1)به علت این که بیش تر فعالیتهای عملی آموزش حرفه و فن در سالیان متمادی در روی صفحه ی میز کارگاهی انجام می گیرد دو از طرف دیگر جهت جلوگیری از ارتجاعی صفحه ی آن هنگام کار نباید صفحه ی مذکور از جنس نئوپان یا فیبر     ام – دی – اف با ضخامت کمتر مورد استفاده قرار گیرد . بهتر است از چوب راش به ضخامت 4 – 5 سانتیمتر در نظر گرفته شود .

2) جهت استفاده ی بهینه از میز کارگاه ، نصب 6 دستگاه گیره رومیزی ، امکان پذیر است .

چینش میز کار و محل نصب گیره روی میزی :

اصول حاکم برای چینش میز کار باید متناسب و بر اساس مساحت کارگاه (چگونگی متراژ طول و عرض) ، اشراف کامل معلم بر کلیه ی دانش آموزان ، در حین تدریس و انجام کار عملی ، نور تعامل کار گروهی ، محل استقرار پریزها ، حفظ و رعایت نکات ایمنی ، تعداد دانش آموزان فواصل میز کار از یکدیگر ، کمد یا تابلوی ابزار و محل ورود و خروج دانش آموزان در کارگاه آموزش حرفه و فن مد نظر است که رعایت آن علاوه بر اینکه آرایش و زیبایی خاصی به فضای کارگاه می بخشد موجب ایجاد انگیزه و اشتیاق علایق دانش آموزان در انجام فعالیتهای علمی خواهد شد و از چنین هرج و مرج میز کارگاهی هم جلوگیری بعمل می آید .

فراموش نکنیم که 75% یادگیری از طریق (حس دیداری ) اتفاق می افتد بنابراین وجود کارگاه و میزکارگاهی استاندارد و محل نصب گیره های رومیزی برای آموزش محتوای حرفه و فن یک امر ضروری است و تشکیل تعامل گروهی و تدریس مشارکتی و فعال در کارگاه انتظارات اصلی آموزش حرفه و فن را محقق می سازد.

تجهیز کارگاه با مشارکت دانش آموزان :

  مدیر یا دبیر آموزش حرفه و فن با توجه به موقعیت و توانایی مالی دانش آموزان او با راهکارهای خلاق خود ، یا تشویق آنها با در نظر گرفتن امتیازات از قبیل : هدیه ، ارائه تقدیر نامه ، درج نام آنها در تابلوی اعلانات و ... و بیان ارزش معنوی اخروی ، جهت مشارکت و همیاری همگانی دانش آموزان ، کارگاه را در مدت یک سال یا به مرور زمان ، تجهیز نماید .

  مدرسه راهنمایی 6 کلاسه (25-30 نفر) در نظر بگیریم ، پس از توجیه و توضیح ارزش فعالیتهای عملی که محور اصلی پیش رفت هر صنعت و کشور است ، به گروههای 5 تا 6 نفری تقسیم بندی کنیم سپس به اختیار از گروهها درخواست کنیم یک نوع وسیله یا ابزارهای مورد نیاز کارگاه را با توافق اعضای گروه و داوطلبانه به عنوان ((هدیه کارگاهی)) که از آثار صالحات و باقیات است به نام گروهشان به کارگاه مدرسه ، اهداء نمایند

نحوه ی تقسیم بندی کلاسها :

کلاس 1) از دانش آموزان درخواست کنیم با مشارکت و همیاری گروه ها ، وسایل مورد نیاز مرتبط با فعالیتهای عملی مدار سیم کشی : یک پل ، دو پل ، تبدیل (پریز + جعبه تقسیم + کلید یک + کلید دو پل + تبدیل و فیوز) خریداری و به کارگاه هدیه نمایند.

کلاس 2) از اعضای گروههای کلاس  بخواهیم با مشارکت و همیاری یک دیگر ، ابزارهای مورد استفاده در مدارات سیم کشی (انبر دست + سیم لخت کن + سیم چین + فاز متر + دم باریک) تهیه و به کارگاه اهداء کنند .

کلاس 3) از اعضای گروه های کلاس درخواست گردد و با مشارکت و همیاری یک دیگر ، ابزارهای مورد استفاده در واحد چوب (اره چوبی + گونیا + خط کش فلزی کمان اره مویی + انواع چوب سای) تهیه و به کارگاهشان اهداء نمایند .

کلاس 4) از اعضای گروه ها ، درخواست کنیم با مشارکت و همیاری اعضاء ابزارهای مورد استفاده در واحد فلز (هویه قلمی و چکشی ، روغن هویه + کمان اره آهن بر و ...) به کارگاهشان هدیه کنند .

کلاس 5) از اعضای گروهها بخواهیم با مشارکت و همیاری آنها و وسایل مورد نیاز الکترونیک (خازن + مقاومتها + دیودها + ترانزیستورها + آوومتر دیجیتالی و عقربه ای و ...) خریداری و به کارگاه اهدا نمایند .

کلاس 6) از هر کدام اعضای گروه در خواست کنیم با مشارکت و همیاری گروهشان یک دستگاه ((گیره رومیزی)) خریداری و به کارگاه هدیه نمایند .

به همین روش کلاس های دیگر را به طرق بالا می توان جهت تجهیز کارگاه و با رویکردی مشارکتی و همیاری دانش آموزان اقدام نمود .

  تذکر : دانش آموزان علاوه بر مشارکت در تجهیز کارگاه حسن مسئولیت پذیری همیاری و اجتماعی بودن را عملا" می آموزند .

روش های نوین تدریس

روش های یادگیری از طریق همیاری :

1- گروه های دانش آموزی تقسیم موفقیت (STAD):در روش حاضر ، گروه های یادگیری چهار تا شش نفره ، با توانایی های متفاوت از نظر کار آیی ، تشکیل می شوند . در هر گروه یادگیری ، یک دانش آموز پر پیشرفت ، دو یا سه یا چهار دانش آموز متوسط و یک دانش آموز کم پیشرفت قرار داده می شوند . پس از گروه بندی دانش آموزان گفته می شود ، به افرادی که مفاهیم عرضه شده را در گروه طرح کنند ، نمره داده می شود و یا دانشی که گروه دریافت می کند ، بر پایه ی نمره کل گروه تعیین می شود .

معلم در پایان کار مطالعه ، از دانش آموزان سنجش انفرادی به عمل می آورد . روش حاضر برای تدریس درس هایی که زمینه علمی محض دارند ، مانند کاربردهای ریاضی ، دستور زبان کاربردی و جغرافیا مناسب است .

2- گروه – بازی – مسابقه (TGT): آزمون به جای پایان مطالعه ، در همان ساعت درسی ، در پایان هفته به اجرا در می آید . این آزمون غالبا به صورت مسابقه ای بر گزار می شود . برای این کار ، بازی هایی طراحی یا تعیین می شوند و دانش آموزانی که از نظر توانایی با هم قابل مقایسه به نظر می آیند ، از طریق شرکت در بازی به رقابت می پردازند. در قالب این بازی ها دانش آموزان از یکدیگر سوال می پرسند و امکان دارد قادر به پاسخگویی سوال ها باشند یا نباشند . اگر دانش آموزی از یک گروه نتواند به سوالی پاسخ دهد ، دانش آموز دیگری می کوشد پاسخ آن را بگوید .در این روش گروه هایی که نمره بیشتری کسب کرده اند ، پاداش دریافت می کنند .و برای تدریس درس هایی که زمینه علمی دارند ، نظیر :ریاضیات ، جغرافیا و علوم تجربی مطلوب است.  

3- با هم آموزی : در این روش ، از دانش آموزان خواسته می شود ، با همکاری در گروه ، دست به تولید محصولی مشترک بزنند ، برای مثال : مدلی از یک ماشین بسازند یا روز نامه ی دیواری تدارک کنند و یا پوستری برای یادگیری اعضای بدن درست کنند .اعضای گروه با یاری همدیگر تولید خود را آماده می کنند و آن را به داوری می گذارند .

4- یادگیری انفرادی مبتنی بر کمک گروه (ILBTA):گروه ها از دانش آموزانی که توانایی های متفاوتی دارند ، تشکیل می شوند و معمولا تعداد اعضای هر گروه چهار نفر است . گروهی که پس از پایان کار یا مطالعه ، عملکرد مطلوبی داشته باشد ، پاداش می گیرد .در روش حاضر ، بر خلاف سایر روش ها ، یادگیری از طریق همیاری با یادگیری انفرادی تلفیق می شود . این روش ، به طور خاص برای  اموزش ریاضیات پایه های سوم ابتدایی تا اول راهنمایی طراحی شده است .در این روش دانش آموزان بر اساس نتیجه آزمونی که از آنان به عمل می آید ، رتبه بندی می شوند . کنترل کار یادگیری اعضا با استفاده از برگه پاسخنامه انجام می گیرد .پاسخنامه هر گروه به وسیله سر گروه تصحیح می شود .

5- روش جور چین :د ر این روش دانش آموزان به گروه های شش نفره تقسیم می شوند . سپس به هر عضو گروه ، مقدار معینی از متن درس داده می شود . اعضای گروه به صورت انفرادی متن دریافتی را مطالعه می کنند . سپس اعضایی که متن درسی یکسانی داشته اند ، گرد هم می آیند و یک گروه تخصصی تشکیل می دهند . در گروه تخصصی ، اعضای گروه راهکارهای گوناگون تدریس متن را بررسی می کنند و پس از یافتن راهکارهای اثر بخش به گروه اصلی خود باز می گردند .در پایان کار ، اعضا با توافق همدبگر از موضوعات مطالعه شده نتیجه گیری می کنند .روش حاضر برای تدریس در زمینه مطالعات اجتماعی به کار می آید .

6- پژوهش گروهی : ( GR )در این روش دانش آموزان به گروه های دو تا شش نفره تقسیم می شوند و هر گروه موظف است ، موضوعی را برای پژوهش انتخاب کند پس از انتخاب موضوع پژوهش ، اعضای گروه ، هر کدام بخشی از پژوهش را بر عهده می گیرند و در پایان کار پژوهش ، یافته هایشان را به دانش آموزان کلاس عرضه می کنند .

الگوی تدریس / الگوی عمومی تدریس

الگوی تدریس چیست؟

الگو، معمولاً به نمونه کوچکی از یک شیء یا به مجموعه ای از اشیای بیشمار گفته می شود که ویژگیهای مهم و اصلی آن شیء بزرگ یا اشیاء را داشته باشد. الگوی تدریس، چهارچوب ویژه ای است که عناصر مهم تدریس در درون آن قابل مطالعه است. انتخاب یک الگوی تدریس، بستگی به نوع آگاهی معلم از فلسفه و نگرشهای تعلیم و تربیت خواهد داشت. تدریس یک فرآیند است و فعالیتی است که در داخل یک الگو صورت می پذیرد، الگوهای تدریس متعددی توسط صاحبنظران معرفی شده اند که به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.

الگوی عمومی تدریس (general teaching model)

این الگو، توسط "رابرت گلیزر" در سال 1961 مطرح شد که در 1971 توسط "راجرز" و "رابینسون" بسط داده شد. در این الگو، فرآیند تدریس به پنج مرحله تقسیم می شود: 1) تعیین هدفهای تدریس و هدفهای رفتاری: معلم باید هدفهای تدریس خود را به صورتی عینی و قابل اندازه گیری تعریف و مشخص کند. 2) تعیین رفتار ورودی و ارزشیابی تشخیصی: اصطلاح رفتار ورودی در اینجا منعکس کننده کلیه یادگیریهای گذشته فراگیران، تواناییهای عقلی، وضع انگیزشی و برخی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر در یادگیری و میزان رشد آنان است. 3) تعیین شیوه ها و وسایل تدریس: در این مرحله معلم با آگاهی از شرایط و موقعیت آموزشی یکی از روشها مانند روش سخنرانی، آزمایشی، آموزش انفرادی و ... را انتخاب کند و وسایل تدریسی را نیز با توجه به مفاهیم و شرایط و ویژگیهای فراگیران را برگزیند. 4) سازماندهی شرایط و موقعیت آموزشی: معلم باید قادر باشد که با ابتکار و خلاقیت، حداکثر استفاده از امکانات موجود، در امر تدریس و تحقق اهداف آموزشی را ببرد. 5) ارزشیابی و سنجش عملکرد: معلم در این مرحله علاوه بر ارزشیابی های معمولی می تواند عملکرد شاگردان را در موقعیتهای متعدد، مانند انجام دادن پروژه، شرکت در فعالیتهای آموزشی و ... را ارزیابی کند و در صورت عدم موفقیت با توجه به نتایج ارزشیابی به ترمیم و اصلاح مراحل قبلی الگو اقدام کند.

تعریف روشهای تدریس

از مراحل مهم طراحی آموزشی، انتخاب روش تدریس است. معلم بعد از انتخاب محتوی و قبل از تعیین وسیله، باید خط مشی و روش مناسب تدریس خود را انتخاب کند. به مجموعه تدابیر منظمی که برای رسیدن به هدف، با توجه به شرایط و امکانات اتخاذ می شود "روش تدریس" گویند.

 روش تدریس انفرادی

هدفهای آموزشی انفرادی

همان گونه که روشهای سخنرانی و بحث گروهی برای هدفهای آموزشی خاصی مناسبند ، در بسیاری از مواقع لازم است شاگردان به تنهایی کار کنند ، اما این مواقع چه زمان هایی هستند ؟ یا در چه مواقعی شاگرد را می توان در اجرای فعالیتهای آموزشی با مجموعه ای از مطالب چاپ شده یا آموزش برنامه ای تنها گذاشت ؟ پاسخ به چنین سؤالهایی احتیاج به شناخت هدفهای آموزشی و تحلیل آنها دارد؟ ولی اینکه آموزش انفرادی چه هدفهایی را دنبال می کند ، به شرح ذیل است :

1 . رعایت تفاوتهای فردی : انفرادی کردن آموزش یکی از پدیده های مهم سالهای اخیر نظامهای آموزشی است . بارها معلمان و مربیان آموزشی نسبت به میزان کارایی روشهای سنتی تردید کرده و عدم رضایت خود را ابراز داشته اند . این عدم رضایت تا حدودی ناشی از تفاوتهای فردی موجود بین شاگردان بوده است . تفاوتهای فردی ، حداقل از دهه 1920 ، مورد توجه بسیاری از صاحب نظران تربیتی واقع شده است ، زیرا در این سالها بود که با اجرای آزمونهای مختلف ، به میزان اختلاف بهره هوشی شاگردان پی بردند . طبیعی است که تفاوتهای فردی کار معلم و مربی را در روشهای سنتی و معمول بسیار پیچیده و مشکل می سازد . تفاوتهای فردی ، روش سخنرانی و حتی روش بحث گروهی را که در آن یک موضوع واحد با یک روش خاص برای همه اجرا می شود ، آشکارا زیر سؤال برده است . اگر در کلاس تفاوتهای فردی در نظر گرفته نشود ، خستگی ، انزجار و تفکر از فعالیتهای آموزشی تقویت خواهد شد . راه حل طبیعی چنین مشکلی به کار گیری روشهای آموزشی انفرادی یا طبقه بندی شاگردان بر اساس تواناییهاست . البته باید توجه داشت که تکنیکهای آموزش انفرادی به صورت گروهبندی می تواند مشکل ویژگیهای ثابت شاگردان را حل کند ، ولی هرگز قادر به حل مشکل ویژگی های متغیر آنان نیست ؛ مثلاً چه بسا شاگردان در یک موضوع خاص ، استعدادی یکسان ، ولی قدرت درک و دریافت متفاوتی داشته باشند و ممکن است پاسخ به یک شاگرد ، برای شاگرد دیگر حتی در یک گروه همسنخ ارضا کننده نباشد .

2 .  رشد استقلال در عمل و یادگیری . گذشته از اینکه در آموزش انفرادی ، شاگردان می توانند با توجه به استعداد خود به هدفهای آموزشی دست یابند ، روش آموختن را نیز یاد می گیرند ؛ یعنی در روش آموزش انفرادی ، شاگردان « یاد می گیرند که چگونه یاد بگیرند » و این خود یکی از هدفهای مهم آموزشی است ؛ زیرا شاگردان باید قادر باشند پس از ترک مدرسه یادگیری را ادامه دهند.

3 . عادت به مطالعه . معمولاً معلمان و شاگردان انتظار دارند که وقتی در مدرسه یا منزل به تنهایی کار می کنند ، بیشتر یاد بگیرند . این هدف معمولاً از طریق آموزش انفرادی تحقق می یابد و شاگردان با این روش معلومات زیادتری کسب می کنند . کسب معلومات بیشتر رضایت از فعالیتهای آموزشی را فراهم می کند و بر اثر ادامه فعالیت ، شاگرد به مطالعه عادت می کند و استمرار این عمل ، عادت به مطالعه را در او تقویت خواهد کرد .

4 . ایجاد مهارت در مطالعه . معلم می تواند با ارائه روشهای صحیح ، بر مهارت شاگردان به هنگام مطالعه بیفزاید . رابینسون در سال 1970 در این زمینه ، روش مطالعه SQ3R را پیشنهاد کرده است . مراحل این روش عبارت است از :

الف ) مطالعه اجمالی ؛ یعنی مطالعه عناوین و یادآوری اطلاعات گذشته ؛

ب ) سؤال ( ایجاد سؤالهایی در ذهن ) ؛ یعنی برگرداندن عناوین کتاب به سؤالهایی که احتمالاً پاسخ آنها باید داده شود ؛

ج ) مطالعه ( خواندن ) ؛ یعنی قرائت دقیق متن برای یافتن پاسخ سؤالات ؛

د ) از بر خواندن ؛ یعنی تلاش برای یافتن پاسخهای دقیق تر سؤالات ، بدون استفاده از کتاب ؛

هـ ) بازنگری ؛ یعنی مرور یادداشتها و به یاد آوردن نکات مهم .

5 . مطالعه خود هدایت شده و مستقل . معلم ممکن است تکلیفی به فراگیر واگذار کند که انجام دادن آن روزها یا هفته ها به طول بینجامد . او ممکن است شاگرد را برای انجام دادن این کار از حضور در کلاس رسمی معاف کند . این نوع آموزش زمینه را برای مطالعه « خود هدایت شده و مستقل» فراهم می سازد . محققان با توجه به مشاهده 150 نمونه از شاگردان دریافته اند که هر گاه هدفهای فعالیتهای آموزشی برای شاگردان با ارزش باشد ، یادگیری بارزتر می شود و شاگردان کار را منظم تر انجام می دهند . به علاوه آنان با استفاده از منابع تشویق می شوند و در نتیجه ، ماحصل یادگیری بهتر و بیشتر از آن چیزی خواهد بود که شاگردان توانایی اش را داشتند . برای مطالعه مستقل ، معلمان اغلب باید چند نکته را برای شاگردان روشن کنند : الف ) موضوع آموزش ؛ ب ) روشی که شاگردان می توانند اطلاعات یا مهارت لازم را به دست آورند ؛ ج ) منابع مورد استفاده ؛ د ) مراحل انجام دادن کار در اجرا ؛ هـ ) زمان مورد نیاز ؛ و ) روش ارزشیابی کار .

البته میزان استقلال در انجام دادن تکالیف دارای درجات متفاوتی است . گاه معلم می تواند موضوع را به شاگرد بدهد یا معلم و شاگرد با هم به انتخاب موضوع همت بگمارند یا اینکه شاگردان کاملاً مستقل عمل کنند . اینکه شاگردان تا چه حد باید مستقل باشند ، به عواملی همچون میزان رشد و بلوغ و هدفهای آموزشی بستگی دارد .

 روشهای مختلف آموزش انفرادی

آموزش انفرادی ممکن است با توجه به امکانات و شرایط ، به روشهای مختلفی سازماندهی و اجرا شود . ما در ادامه بحث ، تعدادی از این روشها را مورد مطالعه قرار می دهیم .

تدریس خصوصی

یکی از انواع روشهای آموزش انفرادی روش تدریس خصوصی است . این روش را می توان در تمام سطوح تحصیلی به کار گرفت . اساس کار در این نوع آموزش توجه به زمینه ها ، علایق و تواناییهای شخصی شاگردان است و شاگرد فردی است که معمولاً نمی تواند در آموزشهای گروهی چندان موفقیتی کسب کند . در اکثر برنامه های آموزشی ، به جای استفاده از معلم ، معمولاً از شاگردان استفاده می شود . در این حالت ، معلم خصوصی معلم متخصص و با مهارتی نیست ، بلکه تنها ممکن است نسبت به شاگردان ، چند سال تجربه آموزشی بیشتری داشته باشد یا ممکن است بزرگسالی باشد که قبل از دریافت برنامه ، هیچ گونه آموزش خاصی در زمینه تعلیم و تربیت ندیده باشد . در این حالت، هدف از آموزش علاوه بر کمک به شاگرد ، کمک به یاد دهنده نیز هست ، زیرا با فعالیتهای تدریس در آموزش خصوصی ، پاره ای از مهارتهای معلم نیز تقویت می شود .

به هر حال ، در تدریس خصوصی ، معلم باید به یک مجموعه عوامل تقویت کننده مثبت مجهز باشد . در این روش ، اکثر شاگردان تجربه تلخی از شکست در ذهن دارند و اگر آموزش آنان نتیجه بخش نباشد ، تجربه ناموفق دیگری به تجربیات قبلی آنان افزوده خواهد شد و ممکن است اعتماد به نفس خود را در پیشرفت تحصیلی از دست بدهند ؛ بنابراین ، معلم باید با محترم شمردن و ارزش قائل شدن برای شاگرد ، محیط آموزشی صمیمی و گرمی به وجود آورد و نباید شاگرد خصوصی اش را با سایر شاگردان مقایسه کند ، بلکه باید پیشرفت کارش را با کارهای گذشته اش مقایسه کند و اگر پیشرفت تحصیلی او حتی از حد معمول پایین تر باشد ، ولی نسبت به گذشته اش بیشتر شده باشد ، باید مورد تشویق قرار گیرد . جلسات آموزشی باید به اندازه کافی کوتاه مدت باشد تا شاگرد از آموزش خسته و بیزار و یا متنفر نشود .

محیط آموزشی باید راحت ، همراه با تفریح و مناسب با سن و وضعیت تحصیلی فرد سازماندهی شود . معلم باید سعی کند که رابطه خود را با شاگرد دلپذیز و مثبت سازد . اکثر معلمان در فعالیتهای آموزشی برای تشویق شاگردانش به آنان می گویند که « مباحث و تکالیف ارائه شده آسان است ، نگران نشوید » ، اما توصیه می شود به شاگرد گفته نشود که وظایف محوله آسان است ، بلکه گفته شود وظیفه یا مسأله داده شده نسبتاً مشکل ، اما عملی است . در این صورت ، اگر شاگرد موفق شود ، اعتماد به نفس پیدا می کند و تأثیر پاداش بیشتر می شود و اگر احیاناً شکست بخورد ، اعتماد به نفس خود را از دست نخواهد داد .

 آموزش برنامه ای ( PI )

در سال 1954 ، در زمینه آموزش ، نظریه جدید و نوید بخشی پدید آمد . اسکینر در یک مقاله معروف با عنوان « علم یادگیری و هنر تدریس » بیماری های موجود تدریس و یادگیری را در مدارس تحلیل کرد و راه درمان آن را پیشنهاد نمود . اسکینر در آزمایش با موشها و کبوترهایش به یافته های جدیدی دست یافته بود و بر اساس همین یافته ها بود که آموزش برنامه ای را پیشنهاد کرد .

آموزش برنامه ای یک نظام آموزش انفرادی است که کوشش می کند یادگیری را با نیازهای شاگردان هماهنگ سازد . این روش بر اساس مجموعه ای از هدفهای رفتاری پی ریزی شده است و در واقع ، کاربردی است از روان شناسی یادگیری در تدریس . در این روش ، مواد آموزشی به واحدهایی کوچک تقسیم می شود که چهارچوب یا گام نامیده می شود . در هر گام ، تکلیفی مشخص شده است که باید از طریق انجام دادن آن به هدف رفتاری آن چهار چوب دست یافت . این گامها بر اساس دانش قبلی شاگرد تنظیم شده است ، به طوری که هر گاه معلومات جدیدی به معلومات قبلی شاگرد اضافه می کند . گامها و مراحل ان باید به گونه ای برنامه ریزی شوند که شاگرد را به هدفهای نهایی نزدیک کنند . محاسن آموزش برنامه ای را در چند زمینه می توانیم مورد توجه قرار دهیم :  

اولاً ، در هر نوبت ، توجه شاگرد بر مقدار کمی از مطالب مورد یادگیری متمرکز می شود ؛ ثانیاً با فعال بودن شاگرد در پاسخگویی به هر سؤال ، یادگیری تسهیل می شود ؛ ثالثاً ، شاگرد با دریافت فوری ( بازخورد ) تقویت می شود یا می تواند اشتباهاتش را اصلاح کند ؛ سرانجام ، در چنین روشی ، شاگرد بر اساس توانایی و آهنگ یادگیری خود به جلو می رود .

به منظور تهیه محتوای آموزش برنامه ای ، ابتدا باید هدفهای یادگیری به طور دقیق و صریح ، تعریف و سپس در قالب مجموعه ای از تکالیف مرتبط به هم ، تقسیم شوند . ارتباط گامها باید بر پایه ساخت طبقه بندی هدفهای یادگیری انجام گیرد . از نظر تنظیم مطالب ، آموزش برنامه ای را می توان به دو صورت خطی یا شاخه ای عرضه کرد . در آموزش برنامه ای خطی ، گامهای مربوط به یک برنامه به صورت خطی دنبال هم قرار می گیرند و شاگرد باید تمام گامها را مطالعه کند و قدم به قدم پیش برود و مطالعه و فهم مستلزم یادگیری تمام مطالب گنجانده شده در کلیه گامهایی است که پیش از آن قرار گرفته اند . در برنامه ریزی خطی ، معمولاً باید اصول زیر رعایت شود :

1 . شاگرد فعالانه در برنامه شرکت کند و به مطالعه و پاسخ بپردازد .

2 . پاسخهای اولیه باید صحیح باشد و از پاسخ غلط جلوگیری شود ؛ زیرا به قول اسکینز ، پاسخ غلط ممکن است یادگیری را به مخاطره بیندازد .

3 . « بازخورد » باید بیدرنگ بعد از هر فعالیت داده شود .

4 . برنامه باید سیر منطقی داشته باشد و از آسان به مشکل تنظیم شود .

5 . در هر گام نباید رابطه محرک -  پاسخ در اختیار شاگردان قرار گیرد ، بلکه باید آنها را راهنمایی کرد تا خودشان این رابطه را کشف کنند .

6 . شاگرد باید تمتم مراحل گامها را طی کند و قدم به قدم پیش برود .

7 . گامها باید بسیار کوتاه باشند .

8 . گامها باید طوری تنظیم شوند که موجب درک مطلب گردند ، نه حفظ کردن آنها .

در برنامه شاخه ای ، پس از اینکه شاگرد یک « گام » را مطالعه کرد ، باید بتواند با انتخاب یکی از پاسخهای پیشنهادی ، به پرسشی که به مطالب « گام » قبلی مربوط است ، پاسخ دهد . اگر پاسخ شاگرد در مطالعه گامها صحیح باشد ، با انجام دادن تکالف مشکلتر و پیشرفته تر به صورت خطی به کار خود ادامه می دهد و در صورتی که پاسخش غلط باشد ، از خط مستقیم خارج و به « گامهای » جانبی انتقال داده می شود . در این نوع برنامه ها ، گامهای خط مستقیم را چهارچوب اصلی و گامهای جانبی یا انشعابی را چهارچوب جبرانی می نامند . هدف از گامهای جبرانی این است که شاگرد با دریافت مطالب اضافی ، اشتباه خود را تصحیح کند و پس از مطالعه و تصحیح اشتباه به گام اصلی برگردد . مشخصات برنامه شاخه ای به قرار زیر است :

1 . مراحل و گامهای برنامه ، طولانی تر از برنامه خطی است .

2 . گامها به گونه ای است که در صورت عدم موفقیت ، شاگرد به شاخه ها هدایت می شود تا اشتباه خود را تصحیح کند .

3 . همه شاگردان تمام قسمتهای برنامه را نمی خوانند .

اگر چه آموزش برنامه ای روشی خودآموز است ، معلم همواره در آن نقش دارد . البته در این روش ، وقت معلم صرف تهیه سخنرانی و آمادگی برای صحبت در برابر کلاس نمی شود و وظیفه او نقل معلومات نیست ، بلکه او نقش آموزشی خود را به صورت دیگری مانند تهیه هدفهای آموزشی ، آشنایی با مواد و تجهیزات آموزشی ، رسیدگی به فرد فرد شاگردان و ارزشیابی برنامه آموزشی ایفا می‌کند .

آزمایشهای انجام شده نشان داده است که برخلاف تبلیغات زیاد ، روش برنامه ای روش چندان موفقی نیست . البته این روش در غنی کردن و پیشرفت آموزشی ، در حد عناوین معینی ، مانند مفهوم خط کشی مهندسی و نظایر آن مفید تشخیص داده شده است ، اما نتایج بسیاری از آزمایشها آموزش برنامه ای را برای شاگردان خسته کننده اعلام کرده است ؛ حتی در مواقعی ثابت شده است که شاگردان به دنبال راهی بوده اند که خود را از چنین آموزشی خلاص کنند . بعلاوه ، در چنین آموزشی، شاگردان اغلب احساس کمبود پاداشهای اجتماعی و بین گروهی از معلمان و همکلاسان خود داشتند و بعضی از شاگردان با وجود موفقیت در تمام کردن برنامه های مربوط ، قدرت چندانی برای امتحان دادن آن برنامه نداشتند و این نشان دهنده این واقعیت است که آموزش برنامه های ان گونه که طرافداران آن اعلام می کنند ، چندان موفقیت آمیز نیست . ظاهراً یادگیری از این طریق نیز مانند روشهای دیگر می تواند نقایصی داشته باشد .

 آموزش به وسیله رایانه ( CAI )

رایانه های مورد استفاده در آموزش ، « ماشین آموزشی » نامیده می شوند . در این روش ، روش تدریس برنامه ای توسط ماشین در اختیار شاگردان قرار می گیرد ، بنابراین ، تدریس با ماشین آموزشی همان تدریس برنامه ای است ، با این تفاوت که در تدریس برنامه ای چاپی ، شاگرد خود به ورق زدن مطالب می پردازد و مقدار مطالبی که مطالعه می کند به اختیار خود اوست ، ولی در ماشین های آموزشی ، پیشرفت در مطالعه در کنترل ماشین است و فقط زمانی که شاگرد در یک مرحله از آموزش موفق شود ، اجازه پیشرفت و دریافت مطالب تازه به او داده می شود ؛ بنابراین ، ماشینهای آموزشی CAI  وسایلی هستند که آموزش را به طریق منظم عرضه می کنند و موجب فعالیت شاگرد و باز خورد فوری و آموزش انفرادی می شوند . ماشینهای آموزشی بر اساس نظریه های اسکینر شکل گرفته است و تمام اصول شرطی شدن فعال در آن به کار رفته است . مشخصات ماشینهای تدریس به طور خلاصه عبارتند از :

1 . پاسخ را فوراً تقویت می کند .

2 . شاگرد بر اساس استعداد و توانایی خود برنامه را دنبال می کند .

3 . مفاهیم با یک سیر منطقی در آن تنظیم شده اند .

4 . پرسشها به صورت زنجیره ای به یکدیگر وابسته اند .

5 . شاگرد در صورتی می تواند به برنامه ادامه دهد که مراحل قبل را آموخته باشد .

6 . اطلاعات مربوط به پاسخهای شاگردان ، در آن نگهداری می شود .

7 . اطلاعات از طریق غیر کلامی ( تصاویر ، نمودار و تصاویر متحرک ) نیز به شاگردان ارائه می‌شود .

8 . ماشین بر خلاف انسان دچار عوارضی مانند بی حوصلگی ، عصبانیت و ناراحتی نمی شود .

باید توجه داشت که ماشینهای آموزشی خود به خود دارای ارزش نیستند ، آنچه اهمیت و ارزش دارد ، برنامه ای است که به ماشین داده می شود . چنانچه برنامه ضعیف باشد و اصول یادگیری و تدریس در آن رعایت نشود ، هدف آموزشی تأمین نخواهد شد . به علاوه ، ماشین با تمام مزایای خود هرگز نمی تواند جانشین معلم شود و معلم همیشه نقش حساس خود را در آموزش خواهد داشت ، زیرا وی علاوه بر آموزش ، رابطه عاطفی و انسانی نیز با شاگرد برقرار می کند ، در حالی که ماشین از برقراری چنین رابطه ای ناتوان است . شاید در بعضی موارد ، مانند آموزش عقب ماندگان ذهنی ، ناسازگاری اجتماعی ، دیر آموزان و کند آموزان که مستلزم صبر و حوصله بیشتری است ، ماشین بتواند نقش آموزشی را بهتر ایفا کند ، ولی نکته قابل ملاحظه این است که روابط اجتماعی و انسانی این افراد مهمتر از آموزش آنهاست و معلم می تواند در ایجاد چنین روابطی به آنها کمک کند ، در حالی که ماشین فقط نقش آموزشی خود را ایفا می کند .

آموزش انفرادی تجویز شده ( IPI )

در این روش ، هر موضوع درسی به واحدهای کوچکتری تقسیم می گردد و هر واحد برای یک جلسه تدریس برنامه ریزی می شود . برای اینکه مدارس موقعیت شاگردان خود را بدانند ، در آغاز ، ارزشیابی تشخیصی از شاگرد به عمل می آورند تا نقطه آغاز فعالیت خود را بر اساس درجه علمی شاگرد معین کنند . معلم موضوع مناسب را برای شاگرد تعیین می کند و شاگرد معمولاً فعالیت بر روی آن موضوع را به تنهایی آغاز می نماید ، وقتی که یادگیری آن واحد به پایان می رسد ، شاگرد آزمایشی را که قسمتی از آن واحد است می گذارند یا معلم از او امتحان می گیرد و نتیجه آزمایش بلافاصله پس از تحلیل ، اعلام می شود و در صورت رسیدن به حد مطلوب ، واحد بعدی به او ارائه می‌شود  . چنین فعالیتی روزانه تکرار می شود و تقریباً نیمی از زمان آموزش شاگرد را پر می کند . بقیه زمان آموزشی روزانه به فعالیتهای مرسوم از جمله شرکت در بحث گروهی ، ورزش ، سرود و هنر اختصاص می یابد . در این روش ، هر شاگرد بر اساس توانایی خود حرکت می کند . رقابت بین شاگرد در این روش به حداقل خود می رسد و از بین می رود و به جای اینکه شاگرد به هنگام فعالیت شاگردان دیگر ساکت بنشیند و منتظر بماند ، به طور فعال و کامل به وظیفه یادگیری اش می پردازد . معیار ارزشیابی در سطحی بسیار بالاست ، به طوری که شاگرد در صورتی می تواند واحد بالاتر را اخذ کند که 80 درصد یادگیری را کسب کرده باشد . در این نوع آموزش ، گذراندن امتحان به مفهوم تسلط بر محتوای یاد گرفته شده است ، نه بهتر از دیگران بود . در این نوع آموزش ، اگر شاگردی مثلاً جبر سال دوم نظری را خوانده باشد ، به وی اجازه داده می شود که در درس جبر سال سوم شرکت کند ، در حالی که در مدارس معمولی چنین امکاناتی تا شروع سال تحصیلی بعد وجود ندارد ؛ مثلاً شاگرد سال سوم راهنمایی ممکن است ریاضی سال دوم نظری ، انگلیسی سال اول نظری یا تعلیمات اجتماعی سال چهارم نظری را با هم بگذارند . در این نوع آموزش ، هدفهای آموزشی حتماً باید توسط متخصصان برنامه ریزی و روان شناسان تربیتی ، به صورتی مستمر و تسلسلی ،  تنظیم و طراحی شود تا پایه تحصیلی مانع پیشرفت چنین آموزشی نشود .

وی تدریس به روش آموزش مستقیم (نمایشی )

الگوی تدریس براساس روش تدریس نمایشی (مستقیم )

روش نمایشی براساس مشاهده ودیدن استواراست . ابتدامعلم عملاً جریان کاری رادربرابر چشم فراگیران همان کارراشخصاً تکرارکرده ، انجام می دهند .

بااستفاده ازاین روش می توانیم مهارتی رابه تعداد زیادی ازافرادودرطی زمانی کوتاه ارائه نمائیم . مهمترین حسن این روش ، آموزش به کمک اشیاء واقعی وحقیقی است . ضمناً نبایدفراموش کرد که برای استفاده ازروش نمایش دادن ماناچاربه استفاده ازروش سخنرانی نیزهستیم . ازروش نمایشی برای درسهائی که جنبه عملی وفنی دارند ، استفاده می شود .

- محیط یادگیری برای آموزش مستقیم :

ازمهمترین نمودهای آموزش مستقیم تمرکزبرمطالب آموزشی ، میزان بالایی ازجهت دهی وکنترل معلم ، انتظارات بسیار برای پیشرفت شاگرد ، سیستمس برای ترتیب زمانی و جوّی نسبتاً بی طرفانه درتاثیرات .

هدف عمده آموزش مستقیم به حداکثررساندن زمان یادگیری شاگرداست .

- اثرات آموزشی وپرورشی الگوی تدریس مستقیم :

اثرات این الگوچنانچه ازنام آن برمی آید مستقیم است . شیوه روی آوردن آن به محتوای دزسی منظم است . این الگو ضمن موفقیت وبازخوردمثبت می کوشدتابه عزت نفس نیز بیفزاید .

مراحل الگوی تدریس مستقیم :

( ١ ) گام اول : جهت دهی

- معلم هدف درس وعملکردرامشخص می کند .

- معلم محتوای درس وارتباط آن بادانش یاتجارب قبلی راتوضیح میدهد .

- معلم جریان کاردرس ( یعنی قسمت های مختلف تدریس ومسئولیت های شاگردان ) درخلال فعالیتها راموردبحث قرارمیدهد .

گام دوم : : ارائه توضیحات

- معلم مفهوم یامهارت جدیدراتوضیح میدهدونمایشات یاتمریناتی ارائه میدهد . اگرمطالب یک مفهوم جدیدباشد بحث درباره ویژگیهای آن مفهوم و … می باشد .

درهرحال انتقال اطلاعات به شاگردان به طور شنیداری ودیداری به نحوی که شاگردان بتوانند مطالب رویت شده رابه عنوان مرجع درمراحل اولیه بنگرندبرای یادگیری مهم است.

( ٣ ) گام سوم : تمرین ساختمند

معلم شاگردان رابامثال های تمرینی ، درضمن کاردرهرمرحله هدایت می کند . معمولاً به شکل گروهی تمرین کرده وپاسخ میدهند .

نقش معلم دراین گام دادن بازخوردبه پاسخ های شاگردان ، تقویت پاسخ های درست ، اصلاح اشتباه شاگردان واشاره به هدف می باشد .

( ۴ ) گام چهارم : تمرین رهنمودیافته

این گام به شاگردان فرصت میدهد درحالی که معلم هنوزدراختیارآنهاست تمرین نمایند . تمرین رهنمودیاغنه معلم رابه تخمینی ازتوانمندیهای شاگردان برای انجام وظیفه یادگیری که توسط سنجش مقدارونوع اشتباهات کارشاگردان صورت می گیرد ، قادرمی سازد . نقش معلم دراین گام ، کنترل کارشاگردان ، فراهم ساختن بازخورداصلاحی درهنگام نیازاست .

( ۵ ) گام پنجم : تمرین مستقل

آخرین گام الگوی تدریس آموزش مستقیم تمرین مستقل است . شروع آن زمانی است که شاگردان به٨۵ تا ٩٠ درصدپاسخ درست درتمرین هدایت یافته رسیده باشند .

درتمرین مستقل شاگردان برروی پای خود وبدون کمک تمرین می کنند . نقش معلم دراین گام اطمینان یافتن ازاین مطلب است که کارتمرین مستقل بزودی پس ازتکمیل مرورشده وباآن سطح درستی کاردانش آموزان تثبیت وبازخورداصلاحی به شاگردان داده می شود .

 نمونه الگوی تدریس براساس روش تدریس نمایشی (مستقیم )

درسی : حرفه وفن          موضوع درسی : لحیم کاری      مدت: ٣٠   دقیقه

پایه :دوم راهنمائی                  صفحه :             تاریخ :       نام دبیر:.........

 هدف کلی درس : آشنایی دانش آموزان باابزارهای لحیم کاری وروش کاربا آنها .

 اهداف جزئی  ١- باابزارهای لحیم کاری آشنامیشوند .

                         ٢- روش کارباابزارهای لحیم کاری رابه خاطرمی سپارند .

                        ومهارت لازم راکسب می نمایند .

                        ٣- به علت استفاده ازروغن لحیم درلحیم کاری پی می برند .

                       ۴- به رعایت نکات ایمنی درهنگام لحیم کاری علاقه مندشوند.

 اهداف رفتاری :

  دانش آموزان پس ازپایان تدریس بایدبتوانند :

      ١- ابزارهای موردنیازدریک لحیم کاری رافهرست کرده وکارونقش هریک راتوضیح دهند .

     ٢- انواع هویه هاراشناسائی کرده وروش کارباهریک راعملاً انجام دهند .

     ٣- علت استفاده ازروغن لحیم درلحیم کاری راتوضیح دهند

 ۴- یک لحیم کاری ساده رابارعایت مراحل لحیم کاری عملاً انجام دهند .

 نکات ایمنی درهنگام لحیم کاری رارعایت کنند.

 اقدامات قبل ازتدریس :

مدل کلاس وگروهها : به شکل گروههای دایره ای دورمیزها ( کارگاه ) روش تدریس : تلفیقی- نمایشی

رسانه آموزشی :  کتاب درسی وتصاویرمربوط به لحیم کاری – هویه برقی ودستی سیم لحیم – روغن لحیم – سیم های نازک یا ورق حلبی - انبردست

  مراحل تدریس:

٢ دقیقه	آغازجلسه بانام ویادخدا- احوالپرسی ازدانش آموزان- رسیدگی به وضع ظاهری آنها- حضوروغیاب- رسیدگی به تکالیف	قبل از شروع درس
٢ دقیقه	قبل ازشروع درس جدید ، سؤالاتی ازدرس قبل که ارتباط بادرس جدیددارندونیز ارائه سؤالاتی ازمیزان اطلاعات قبلی دانش آموزان نقطه شروع تدریس رامشخص می کنیم : سوالاتی ازقبیل : ١- لحیم کاری چیست؟      ٢- آیاتابحال روش اتصال دوقطعه نازک توسط لحیم رادیده اند ؟    ٣- آیاهرفردی میتواندلحیم کاری انجام دهد ؟       ۴- چه اطلاعاتی درموردهویه دارید ؟	ارزشیابی تشخیصی (ورودی)
١ دقیقه	توجه دانش آموزان رابه تصاویرکتاب درسی جلب نموده ونیزپوستری ازوسائل لحیم کاری را قبلاً آماده کرده ایم به دانش آموزان نشان داده ونظرآنهارادرخصوص نام وسایل جویامی شویم .	ایجاد انگیزه
٢٠ دقیقه	گام اول : معلم وسایل موردنیاز یک لحیم کاری راروی میزچیده ونظرفراگیران رانسبت به اهداف درس جدیدمتمرکزمی کند . گام دوم :( ارائه توضیحات ) دراین مرحله معلم توضیح میدهد که چگونه میتوان به روش لحیم کاری برخی اتصالات (مثل اتصال دوسیم یااتصال روی ورق حلبی و … ) راانجام دادبه روشی که به مفهوم اتصال دائم ( جدانشدنی ) برسیم . دراین مرحله به دانش آموزان تاکیدمی کنیم که برای هرفلزی ازسیم لحیم مخصوص باید استفاده کرد . (علت راجویامی شویم ) . دوسیم نازک مسی راکه ازقبل آماده کرده ایم به دانش آموزان نشان داده وروش اتصال دوسیم ازیک نقطه راارائه میدهیم . گام سوم : ( تمرین ساختمند ) محل اتصال دوفلزبه یکدیگرراتمیزکرده وبه روغن لحیم آغشته می کنیم وازدانش آموزان می خواهیم نسبت به علت استفاده ازروغن لحیم کنجکاو شوند سپس هویه رابه پریزبرق وصل کرده ونوک هویه راروی یک ظرف( فلزی ) ویامحل مخصوص هویه قرارمیدهیم . مجدداً علت اینکارراجویامیشویم . (نکته ایمنی ) درشروع لحیم کاری دوقطعه فلزرابایک وسیله عایق مثل انبردست گرفته وسیم لحیم رابه محل اتصال دونقطه نزدیک وباهویه داغ لحیم کاری راانجام میدهیم توجه دانش آموزان رابه دلیل استفاده ازانبردست جلب می کنیم . درحین اجرای لحیم کاری عمداً نوک هویه راداخل روغن لحیم فروبرده ونسبت به متصاعدشدن گازهاوعلت عدم انجام چنین عملی نظرات دانش آموزان راجویامیشویم .( نکته ایمنی ) گام چهارم : ( تمرین رهنمودیافته ) دراین مرحله خوددانش آموزان بصورت گروهی وباابزارهایی که دراختیارشان قرارداده می شودوبااستفاده ازراهنمایی های معلم تمرین کرده وتذکرات لازم درخصوص نکات ایمنی رارعایت می کنند . گام پنجم : ( تمرین مستقل ) باتوجه به اموزش هایی که دانش آموزان دیده وتمرینهایی که بصورت گروهی انجام داده اند ، ازوسائل فلزی نظیرورق حلبی یاسیم های مفتولی کارهایی مثل ساخت جاصابونی یاقالب شیرینی رابطورمستقل انجام داده وارزیابی می شوند . ( خودارزیابی ) ( میزان موفقیت معلم درتحقق اهداف درس .	اجرای تدریس

٣ دقیقه	دانش آموزبایدبتواند : ١- ابزارهای لحیم کاری رانام ببرد . ٢- انواع هویه هاوروش کارهر یک ازآنهاراتوضیح دهد . ٣- علت استفاده ازروغن لحیم کاری رابگویند . ۴- دلیل قرارندادن هویه داغ روی چوب راذکرکنند . ۵- چندموردازنکات ایمنی که بایدهنگام لحیم کاری رعایت شودرابیان کنند .	ارزشیابی پایانی
٢ دقیقه	الف : تکالیف عمومی ( تمرینی ) : تمرین لحیم کاری وارائه پاسخ به سوال فکرکنید صفحه ٨٨ درموردعلت اینکه چرانقطه ذوب سیم لحیم پائین ترازنقطه ذوب دوفلزبه هم وصل شونده بایدباشد ؟ ب : تکالیف بسطی وخلاقیت : ١- تحقیق درموردانواع هویه ها ومزایاومعایب هر کدام وارائه گزارش . ٢- ساخت نمونه های دیگری ازوسایل ابتکاری توسط لحیم کاری	تعیین تکلیف

ارتباط درس حرفه و فن با ایجاد انگیزه یادگیری در دانش آموزان

چکیده: این درس هدفش آن است که دانش آموز جدا از سایر دروس با درسی برخورد کند که در آن بیشتر به عمل بپردازد . ما در حقیقت می خواهیم تفکر با انگشتان را به دانش آموز یاد دهیم تا دانش آموز با کارکردن خود و لمس کار بتواند به علائقی که در خود دارد، دست یابد . این درس از قالب تئوری جدا شده، تئوری که دارد ولی کمتر است، و در عمل بیشتر متجلی می شود. در حقیقت نظریه ی حاکم بر درس حرفه و فن گرایش دادن دانش آموز به عمل حرفه و فن است. شیوه تالیف برنامه درسی می تواند از یکسو قدرت تفکر را در یادگیرنده بارور سازد و از سوی دیگر او را به خمودگی فکر و انباشتن حافظه عادت دهد . بر این اساس است که دو نوع شیوه تالیف و تدوین در محتوای کتاب درسی و برنامه های آن خواهیم داشت , شیوه ارائه فعال و شیوه ارائه غیر فعال . شیوه فعال ارائه محتوا به اهمیت ساخت در آموزش موضوعات درسی توجه خاص دارد و این ساخت را زمانی قابل دستیابی می داند که فرد در جریان یادگیری فعالانه مشارکت داشته باشد .ولی شیوه غیر فعال عکس این حالت است. با توجه به موضوعاتی که بیان شد بهتر دیدم در رابطه با درس حرفه و فن و رابطه آن با یادگیری مطالبی را ذکر کنم . مقدمه : در واقع برای تبیین جایگاه هر درسی باید به برنامه درسی کشور مراجعه شود. چون وقتی درسی در مجموعه ی برنامه ی درسی کشور قرار می گیرد ، خود به خود جایگاهش مشخص می شود . در سالهای 45و 46 که ساختار نظام آموزشی کشور دگرگون شد، دوره ی راهنمایی تحصیلی نیز تأسیس شد که در ضمن آن ، با اهداف خاصی ، درس آموزش حرفه و فن در مجموعه ی درس ها قرار گرفت. این درس اهداف والا و مهمی را دنبال میکرده و هنوز هم می کند، اما متاسفانه به دلایل مختلف در طول سال ها تغییراتی در آن اتفاق افتاده که بیشتر ناشی از شرایط اجرا بوده است، ولی به هر حال این تغییرات موجب شده که راجع به جایگاه اصلی این درس در اجرا، تردید هایی به وجود آید.در حالی که این درس با سایر دروس هیچ تفاوتی ندارد و تنها درس کاربردی و علمی دوره ی راهنمایی است که شدیداً مورد نیاز دانش آموزان یازده تا چهارده ساله است . درس حرفه و فن دو هدف اساسی را دنبال می کند: هدف اول آشنایی و کسب اطلاع راجع به رشته های تحصیلی و مشاغل است و هدف دوم کسب مهارت عملی و فنی از طریق به دست گرفتن ابزار و وسایل و انجام کاری یا ساختن چیزی و ... نهایتاً می توان گفت این درس اهمیتی کمتر از سایر دروس ندارد . این درس در رشته های نظری ادامه ندارد و در ابتدایی هم به شکل تلفیق وجود دارد . در هر صورت ، درسی است با اهداف مشخص ، در کنار سایر دروس و با ارزش یکسان. ضرورت تحقیق: عالمی را گفتند عالم بی عمل به چه ماند گفت زنبور بی عسل. بر همه دانش آموزان روشن است که علوم و فنون بر دو اصل تئوری و عملی استوار است ونقصان در هر کدام از آنها باعث ویرانی بنای علم می شود. تا زمانی که پروژه های عملی که مکمل دروس تدریس شده می باشند در سطح مدارس اجرا نشوند بطور قطع باعث ایجاد اختلال در یادگیری و عدم درک کامل از مباحث درسی میشوند. با توجه به این مهم ضرورت تحقیق در رابطه با دروس عملی مانند حرفه و فن بیش از پیش آشکار می گردد. کاربرد درس حرفه و فن در یادگیری دانش آموز: اگر از یک معلم حرفه و فن در خصوص محتوا و هدف های این درس و تفاوت آن با سایر درسها در روش تدریس و ارزشیابی سوال کنید ، خواهید دید که به خوبی راجع به آن توضیح می دهد و مثالهای جالب و زیبایی از کارهای انجام داده و یا تجربیاتی که اندوخته است ، ارائه می دهد . اما نکته قابل تأمل ، نقص و کاستی هایی است که در مثال ها و نمونه فعالیتها دیده می شود که عمدتاً نمی توان از آنها چشم پوشی کرد. از جمله ، ساماندهی فعالیت یادگیری که از یک روش علمی دقیق پیروی نمی کند و یا سنجش که ظاهراً عملکردی است ، ولی با شیوه تدریس هم خوانی ندارد . از طریق دیگر غالباً هدف فعالیتهای تدریس و ارزشیابی مبهم است و به جای تأکید بر هدف اصلی ، بیش تر به هدفهای جنبی پرداخته می شود . مطالعه و بررسی این گونه موارد و نمونه های عینی ، اشکالات و ابهامات اشاره شده را کاهش می دهد و به معلمان حرفه و فن کمک می کند در استفاده از شیوه های تدریس و ارزشیابی ، دقیق تر عمل کنند. ضرورت انجام کارهای عملی درس حرفه و فن لازم به ذکر است درس حرفه و فن یک درس عملی و کتبی است به همین خاطر برای ارزشیابی دانش آموز طیبعتاً مشکلاتی به وجود می آید برای موارد نظری و کتبی صرفا با برگزاری یک امتحان روی ورقه مسئله حل است ولی در موارد عملی اینگونه نیست دانش آموزی که ذوق فعالیتهای عملی دارد انتظار دارد که از او امتحانی با توجه به اندوخته و اطلاعات عملی وی به عمل آیدو اگر اینگونه نشود یعنی اینکه دبیر بدون آزمون عملی نمره ی عملی برای دانش آموز قرار دهد مورد رضایت دانش آموز نیست اگر چه آن نمره بالا باشد حال اگر این روند ادامه یابد قطعا دانش آموزان برای این درس ارزش خاصی قائل نمی شوند که منجر به بی علاقگی دانش آموزان شده و استعدادهای آنان در این زمینه شکوفا نمی شود ودر نتیجه اهداف تعلیم و تربیت در این بخش معطل شده و از طرفی هر دبیری که مهارت لازم برای این در س را ندارد متقاضی تدریس حرفه و فن می شود . مسلم است که تدریس حرفه وفن به صورت نظری و انتزاعی بدون کارهای عملی کار خیلی سختی نیست و از عهده دبیر هر رشته ای بر می آید ولی نتیجه مطلوب را ندارد. البته تعدادی از همکاران عزیز نبودن کارگاه و ابزارها را دلیل انجام ندادن کارهای عملی عنوان می کنند . که من این دلیل را وارد نمی دانم چرا که آموزش هنر معلم است و به هر ترتیبی باید آن را در حد توان خود انجام دهد یک معلم نباید بگوید امکانات نیست . اگر امکانات بود انجام دهد اگر نبود نباید منتظر امکانات باشیم دقت کنیم که باید امکانات را به وجود آوریم حال من نمی دانم چگونه چرا که هر معلمی با استفاده از انواع توانا یی های خود این امر را می تواند انجام دهد. یادگیری مشارکتی و سنجش عملکرد و ارتباط آن با آموزش حرفه و فن: در کلاس های درس ، یکی از سه نوع محیط یادگیری رقابتی ، فردی و یا هم یاری ، توسط معلم به وجود میآید. هر کدام از این محیط ها نگرش خاصی نسبت به داشن آموزان و معلم ایجاد می کند و انتظارات خاصی درباره چگونگی یادگیری به وجود می آورد . در محیط رقابیتی دانش آموزان از خود می پرسند چه کسی را باید از میدان به در کنیم و چه کسی شاگرد اول خواهد شد .در محیط یادگیری انفرادی دانش آموز با خودش رقابت می کند و از داشن آموزان دیگر توقع کمک و حمایت ندارد .در محیط هم یاری داشن آموزان به جای این که معلم را مرجع اصلی بدانند به هم کلاسی های خود به عنوان مراجع مهم و با ارزش می نگرند. در محیط مشارکتی برای نجات همه تلاش می کنند ،وابستگی دانش آموزان به یکدیگر مثبت است ، فعالیت ها طوری سازمان دهی می شوند که دانش آموزان همه به هم وابسته اند و هیچ یک از اعضای گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمامی اعضا موفق شوند.. برنامه درسی آموزش حرفه و فن با توجه به هدف ها و محتوا ، شیوه سازماندهی آن بر اساس رویکرد فرایند محور با تاکید بر حل مسئله طراحی و برنامه ریزی شده است . از بین الگوهای تدریس ، الگوی ادگیری مشارکتی ، الگوی مناسبی برای تحقق هدف های این برنامه درسی و همچنین رشد و توسعه علاقه به یادگیری چگونه دانستن، چگونه انجام دادن ، چگونه بودن و زندگی با دیگران است. یادگیری مشارکتی روش های متفاوتی دارد که بیش ترین تاکید آن ها بر تعاملات اجتماعی بین دانش آموزان در قالب گرو های همیاری است و چگونه آموزی به جای مطلب آموزی ، واجد ارزش و اهمیت می شود . همچنین ترغیب داشن آموزان به فعالیت در گروه های کوچک به منظور کمک به یکدیگر در یادگیری مطالب، فصل مشترک تمامی روش هاست. روش های پنج گانه یادگیری مشارکتی: 1- طرح کارایی گروه 2- طرح تدوین اعضای گروه 3- طرح قضاوت عملکرد 4- طرح روش سازی طرز تلقی 5- طرح پژوهشی مشارکتی دو طرح اول در آموزش حرفه و فن از جمله رو شهای عمومی یادگیری مشارکتی هستند که می توان از آنها در تدریس اکثر موضوع های درسی در پایه های گوناگون استفاده کرد . از این دو روش می توان به صورت مجزا یا با هم برای فراگیری حقایق، اطلاعات ، اصول و قوانین استفاده کرد. و از روش روشن سازی طرز تلقی ، برای کشف این که آیا طرز تلقی داشن آموزان بر یک پایه محکم از حقایق ، اطلاعات و منطق استوار است یا نه، استفاده می شود. این طرح نیز کمک می کند که هر فرد عقاید متنوعی را بشنود و نکات مشابه و متفاوت با طرز تلقی های دیگران و دلایل آن ها را تشخیص دهد. و بالاخره طرح قضاوت عملکرد برای فراگیری مهارتهای عملی مانند: کارکردن با دستگاه ، نوشتن گزارش، ساخت وسیله، پخت غذا و شیرینی،طرح مفیدی است . نکته مهم در طرح قضاوت عملکرد این است که دانش آموزان خود معیار یک عملکرد را به روشنی تدوین می کنند ، بفهمند و به کار ببرند. استفاده از روش های کاربردی در آموزش های فنی و حرفه ای و تخصصی روش های آموزشی, بخشی از تکنولوژی آموزشی را تشکیل می دهد و از آنها می توان به عنوان ابزار تسهیل کننده برای یادگیری و تغییر در نگرش ها, بینش ها و ارزش های از پیش تعیین شده استفاده بهینه کرد. روش های آموزشی در تعامل عوامل موثر در امر آموزش, زمانی می تواند موثر باشد که اجزای آن یعنی یاد دهندگان, یادگیران, موضوع یادگیری, زمان و مکان یادگیری و منابع مالی, فیزیکی و انسانی برای یادگیری در ارتباط متقابل باشند. روش های آموزشی در جدول ها و نمودارها نشان داده شده اند؛ هر یک از آنها می تواند در ایجاد توانایی ها و مهارتهای شغلی مدیران و کارکنان مفید و سازنده باشد. نقش مربی, مدرس, و استاد در بهره گیری از این روش ها در برنامه های آموزشی به منظور مشارکت, همفکری, برخورد اندیشه و تفکر مدیران و کارکنان موجب می شود انگیزه فراگیری و مشارکت برای بحث در فراگیری به وجود آید. استفاده از روش های آموزشی در برنامه های آموزشی حرفه ای و تخصصی از طریق مربیان, مدرسان, و استادان در راستای تحقق هدف های آموزشی و ایجاد مهارتهای ادراکی رفتاری و فنی می تواند رشد و پرورش ذهنی, فکری, عاطفی و روحی مناسب را در فراگیران تغییر دهد و در آنها تحول ایجاد کند. یک روش تدریس جالب : پیشنهاد می شود: هم ردیف فعالیتهای "تحقیق کنید – بحث کنید – فکر کنید و یا بیشتر بدانید " فعالیتی تحت عنوان " تصویر را تفسیر کنید " همراه با تصاویر قابل تفسیر در راستای موضوع درس طراحی و در متن دروس حرفه وفن قرار دهید تا امکان ارتقاء سواد تصویری به مرور زمان برای فراگیران فراهم گردد ، برتری این فعالیت علاوه بر امکان یادگیری عمیق همراه با تجزیه و تحلیل مطالب ، موجبات تعمیم مطالب فرا گرفته به مطالب یاد نگرفته خواهد گردید و راهبردی مناسب برای رسیدن دانش آموز به مرحله ی خودآموزی را فراهم می آورد

شما می توانید در هر واحد کتاب حرفه و فن با توجه به امکانات، یکی از سه موضوع زیر را انتخاب و تدریس واحد را شروع کنید.

1- بازدید یا گردش علمی(استفاده از روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس)

2- نمایش یک قطعه فیلم

3- دعوت از متخصصان(این متخصصان حتی می توانند از والدین فراگیران باشند)

مراحل یک بازدید یا گردش

مراحل یک بازدید یا گردش علمی(قبل، ضمن، بعد) آمادگی برای یک گردش علمی مانند آماده شدن برای بهره گیری از سایر رسانه های آموزشی است ولی چند مورد خاص وجود دارد که حتما باید به آنها دقت کرد:

قبل از بازدید: تعیین موضوع یا هدف بازدید،هماهنگی با اولیا، گرفتن مجوز، تدارکات و ...

ضمن بازدید:گروهبندی شاگردان، بیان انتظارات، رعایت نکات ایمنی، نظم و ...

بعد از بازدید: ارائه گزارش (شفاهی یا کتبی)، بحث در مورد گردش و ...

سخنی با مدرس

محدود شدن به کتاب خلاقیت را از شاگردان می گیرد.

توجه داشته باشید که کتاب هدف نیست بلکه وسیله ای است برای آموزش.

توجه داشته باشید که یک تصویر می تواند گویای ساعت ها صحبت کردن باشد بنابراین گاهی اوقات کل واحد در تصویر اول واحد خلاصه شده است.(مثل واحد فناوری و سیستم) شما می توانید در هرواحد درسی رشته ها دانشگاهی و گرایش های آن و همچنین به بازار کار آن رشته ها مختصر بپردازید. همچنین می توانید از روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس استفاده کنید.مثل «روش های نمایشی(expository)- تخیل هدایت شده(directed imagination)- گردش علمی- بارش مغزی یا طوفان فکری(brain storming) و ...» راهنمای عملی روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس

ابعاد یادگیری

«1- یاد گیری فرد گرایانه(individualistic learning) هریک ازذانش آموزان با بقیه تفاوت دارند و موفقیت و شکست آنها ارتباطی با دیگران ندارد. در نتیجه خود آنان مسئول یادگیری خویش اند و برای رسیدن به هدف های آموزشی و پرورشی، به دور از روش های تعاونی و مشارکتی، فعالیت می کنند. این گونه دانش آموزان مشکل ارتباط پیدا کرده، اغلب گوشه گیر و کم روهستند و گاه به افسردگی دچار می شوند.

2- یادگیزی رقابتی(competitive learning) در این نوع یاگیری دانش آموزان گمان می برندزمانی به اهداف خواهند رسید که هیچ یک از همکلاسان، به آن اهداف نرسند. در این حالت کلاس عرصه رقابتی است که درآن، پس از رسیدن چند تن به قله ی شناخت، دیگران تلاش نخواهند کرد.

3- یادگیری تعاونی(cooperative learning) در این نوع یادگیری دانش آموزا می پندارند که تنها زمانی به اهداف دست می یابند که دیگر دانش آموزان نیز بتوانند به این اهداف برسند. البته امکان دارد یادگیری تعاونی انگیزه وعلاقه به رقابت سالم را کاهش دهد؛ زیرا گاه منافع گروهی، شخص را از صحنه رقابت، که سر منشا ابداعات و پیشرفت هاست، خارج می کند. برای رفع این مشکل، توصیه می شود در ارزشیابی ها، قضاوت های فردی و گروهی مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر تشویق فعالیت های گروهی، به افراد شاخص و ساعی نیز توجه شود.»راهنمای عملی روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس

پیشنهادها و راهکارهایی در رابطه با آموزش حرفه و فن به منظور یادگیری بیشتر:

 1- تبدیل کلاس درس به کارگاه با تغییر آرایش میزها 2- استفاده از حیاط مدرسه به عنوان کارگاه برای کار عملی های پر سر وصدا 3- آوردن ابزار توسط دانش آموزان و همکاران به صورت امانت 4- گروه بندی دانش آموزان و تشویق آنان به خرید ابزارکارگاهی به صورت شخصی 5- استفاده از کارگاه مدارس هم جوار در صورت امکان 6- ترتیب دادن بازدید دانش آموزان از کارگا ههای واقعی (کمک از والدین) 7- فیلم برداری و عکسبرداری واستفاده از انواع رسانه ها برای نمایش یک کار عملی و سپس پخش برای دانش آموزان 8- تهیه فیلم های آموزشی (شامل تدریس سایر دبیران و کارهای فنی و....) 9- انجام برخی از کارهای عملی در منزل به صورت فردی یا گروهی و نوشتن گزارش توسط دانش آموران 10- دعوت صاحبان مشاغل به کلاس و شرح برای دانش آموزان ، البته اگر از والدین بچه ها باشند بهتر است

نتیجه :

 به هر حال درس حرفه و فن ، درسی است که بر اساس اهمیت بخشیدن به کار ، تلاش ، تولید ، ابتکار ، ابداع، اختراع و به طور کلی ورزیده شدن دست ها ، که مادر ابزارها و مایه اصلی کارو تولید است ، در برنامه ها قرار گرفته است و به نظر ما می تواند از معدود درس هایی باشد که اگرو اگر جدّی با آن برخورد شود، دریچه خلاقیت و یادگیری را بسیار بیش از درس های دیگری که عموماً نظری و ذهنی هستند ، به روی بچه ها بگشاید . منابع: رشد آموزش راهنمایی

منبع :

راهنمای روش های نوین تدریس   دکتر محرم آقا زاده       

http://www.herfe21.blogfa.com

http://herfehofan.persianblog.ir

http://gahkurd.persianblog.ir