روش تدریس روش ایفای نقش

چکیده مقاله

از آنجا که آموزش و پرورش به عنوان یک سازمان مؤثر در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه نقش فعال دارد و تحقق نقش آن به وسیله مواد درسی مختلفی که در دوره های ابتدایی، متوسطه و آموزش عالی برای فراگیران در نظر گرفته شده است، امکان پذیر می شود و یکی از مواد درسی « تاریخ » است، از قرون گذشته تا به امروز برای تدریس تاریخ از روش های مختلف تدریس استفاده می شده است؛ از قدیم ترین روش یعنی رروش تدریس ـ سخنرانی تا سایر روش های دیگر.

روش تدریس ایفای نقش

1. تعریف

این روش با عناوین دیگری همچون وانمود سازی یا شبیه سازی(13) و بازیگری یا نمایش در تقسیم بندی های روش تدریس مطرح است. ( دیلون / 1995 ) و ( اورلیچ / 1998 )

روش ایفای نقش بر تجارب مستقیم و عینی ای متکی است که می تواند برای درس هایی که برای نمایش دادن مناسب هستند، به کار رود.

روش ایفای نقش، دانش آموزان را برای فهم بهتر رفتارهای اجتماعی، نقش خود در تعاملات اجتماعی و راه های مؤثر حل مسائل هدایت می کند. این روش، دانش آموزان را در گردآوری و سازماندهی اطلاعات درباره مسائل اجتماعی و تعاون و همکاری، کسب مهارت های اجتماعی کمک می کند. به طور کلی، نمایش فعالیتی است که در کلاس درس توسط معلم و با هدایت معلم توسط دانش آموز انجام می دهند. نمایش ممکن است از طریق پوستر یا تصاویر باشد. همچنین می توانیم از فیلم استفاده کنیم. ( انصاری راد / آموزش درس مطالعات اجتماعی / 1379 / صص 145 ـ 144 ).

ایفای نقش یا بازیگری، اجرای نقشی است که هدف آن بر اساس تصمیمات قبلی تعیین شده باشد، مانند تجدید صحنه های قدیمی و تاریخی، بازسازی حوادث اجتماعی، بازیابی حوادث مهم جاری، موقعیت های خیالی در یک زمان و مکان و....

از آنجا که روش نمایش بر اساس مشاهده و دیدن استوار است، دانش آموزان در کلاس، مهارت های خاصی را از طریق مشاهده و دیدن فرا می گیرند. ابتدا، معلم عملاً جریان تاریخی یا هر موضوع دیگر را بازسازی می کند و آن گاه از فراگیران می خواهند که چنین کاری را به صورت انفرادی یا گروهی ( تشکیل گروه های کوچک ) انجام دهند. ( صفوی / روش ها و فنون تدریس / 1379 / 288 ). این بازسازی تجربیات گذشته است که می تواند آموخته های دانش آموزان را عمیق تر کرده و تداوم بخشد.

اِنگل معتقد است روش ایفای نقش یا تکنیک های شبیه سازی و بازی نقش نه تنها در علوم انسانی، اجتماعی و تاریخی قابل استفاده است؛ بلکه در علوم پزشکی هم قابل استفاده است، بگونه ای که استاد نقش بیمار را بازی می کند.(14)

این روش در بررسی های جدید با عنوان بحث در گروه های کوچک و یادگیری مشارکتی،(15) یکی از بهترین راه های ارتقای استقلال، همکاری و یادگیری دانش آموزان در کلاس درس، از جمله درس تاریخ، ارائه شده است.

یکی از بزرگ ترین مقاصد فلسفه سازه گرایی(16) در آموزش، اهمیت ایجاد یک محیط یادگیری فعال است. بنابراین، ما به کارگیری فعال به وسیله سازماندهی کلاس به گروه های کوچک فراگیران که بتوانند هماهنگ کار کنند، را پیشنهاد می کنیم.

این سازماندهی موجب تقویت راهبردهای یادگیری می شود و جوّی ایجاد می کند که در آن تبادلات اطلاعات(17) به وقوع می پیوندد و نتیجه آن یادگیری از طریق مشارکت حاصل می شود. تنظیم گروه کوچک به منظور ایفای نقش، روی مشارکت دانش آموزان در فهم مطالب درس تاریخ تأثیر می گذارد.

درباره حداقل یا حداکثر اعضای برای گروه های کوچک در این روش، نظرات متفاوتی وجود دارد؛ مثلاً برخی معتقدند حداقل سه نفر، حداکثر 15 نفر ( میلر / 1986 )؛ برخی از متخصصان اندازه مناسب گروه کوچک را چهار نفر دانسته اند ( کوهن / 1986 )؛ در حالی که بعضی ها ادعا کرده اند شش نفر حداکثر شرکت کنندگان گروه کوچک می تواند باشد. ( جانسون ـ هلوبک / 1994 )؛ ولی عده زیادی از صاحب نظران روی تعداد شش تا هشت نفر توافق دارند. ( اورلیچ و همکاران / 1998. کوپر / 1999. دیلی / 2000 ).

بنابراین، روش ایفای نقش عبارت است از عملیاتی کردن اهداف آموزشی توسط دانش آموزان با استفاده از وسائل آموزشی و کمک آموزشی با نظارت و هدایت معلم.

در این روش به فراگیران امکان داده می شود که نظرها و ایده های مختلف در کتاب درس تاریخ و دیدگاه های گوناگون خود را بیان کنند؛ به جای آن که فقط آن را که معلم می گوید یا در متن کتاب درس تاریخ ـ در هر دوره ای، آمده باشد، تکرار نماید.

به علت ارتقای تعامل معنادار در گروه های کوچک ایفای نقش، این روش موجب ارتقای تنوعی از یادگیری ها، از قبیل یادگیری محتوا، مهارت ها و نگرش ها و فرآیندها، می گردد و همچنین به عنوان یک روش مناسب ارتقای مهارت تفکر و گفت و گوی فراگیران می باشد. دیلون در این زمینه معتقد است چنین روشی باعث بهبود مهارت های تحلیل فراگیران می شود.

بدین ترتیب، می توان گفت که روش ایفای نقش یک تکنیک گروهی فرآیند مدار می باشد که ممکن است تقریبا تمامی اعضای گروه یا دانش آموزان کلاس درس را در انجام فعالیت عملی درگیر نماید، هر چند که هفت تا ده نفر در گروه به طور ایده آل وجود دارد.

برای اجرای این روش، معلم بایستی به خوبی مهارت های آن را کسب کرده باشد. این مهارت ها عبارتند از:

الف) آگاه سازی فراگیران: شرح دادن عنوان درس و سازماندهی و ارائه موقعیت یا مسأله تاریخی برای دانش آموزان با زبان و اصطلاحاتی که برای آنها قابل فهم باشد.

محتوای سخنرانی دارای سه مرحله است.

1. سخن ران بداند چه باید بگوید، یعنی سخن آفرینی؛

2. به چه ترتیب باید بگوید، یعنی سخن پیوندی؛

3. چگونه بگوید، یعنی سخن پردازی.

ب. اجرا کردن نمایش: رفتار کردن همانند یک هنرپیشه در موقعیت یک مسأله تاریخی توصیف شده.

ج. جمع بندی و نتیجه گیری: تجزیه و تحلیل چگونگی ایفای نقش ها و شناسایی این که چه مفاهیمی آموخته شده است.

شبیه سازی یا وانمود سازی(18)

به نظر برخی از متخصّصان جدید همانند ( شارون / 1995. دیلون / 1995. اورلیچ / 1998. گرین بلات 1998 )، شبیه سازی یک مورد خاص از ایفای نقش است که در تدریس تاریخ هم قابل استفاده است. شبیه سازی، نمایش مجدد یک خلق یک شی ء یا موضوع واقعی تاریخی، مسأله تاریخی یا موقعیت تاریخی می باشد.

گرین بلات معتقد است که در تکنیک شبیه سازی درصدیم تا همانند آینه، واقعیات را بازسازی کنیم. در این بازسازی احتمال وارد شدن صدمه یا آسیب به فراگیران در کلاس درس تاریخ وجود ندارد. این تکنیک را می توان جهت تحریک علاقه دانش آموزان به یک موضوع خاص درسی، ارائه اطلاعات تاریخی و اجتماعی ارتقاء دانش تاریخی، مهارت آموزی و تغییر نگرش تاریخی آنها استفاده نمود. ( گرین بلات / 1998 )

1. اهداف به کارگیری تکنیک شبیه سازی

الف) ایجاد تغییر در نگرش دانش آموزان بر اساس محتوای دروس تاریخ در دوره های تحصیلی ابتدایی و متوسطه.

ب) آماده سازی دانش آموزان جهت فراگیری نقش های جدید برای آینده.

ج) کمک به دانش آموزان در فهمیدن نقش و وظیفه فعلی و آتی خود در جامعه.

د) نمایش نقش هایی که روی دانش آموزان تأثیر دارد و ممکن است تا آخر هم با آن مواجه نشوند.

ه ) ایجاد فرآیند تحلیل گری رویدادهای تاریخی در دانش آموزان و نیز عبرت گیری از آنها و دست یابی به تحلیل از رویدادهای کنونی جوامع مختلف.

و) حساس سازی و آگاه سازی افراد از نقش های زندگی سایر افراد از طریق باز سازی اندیشه ها؛ مثلاً به اقتضای سن دانش آموزان و محتوای درسی کتاب تاریخ می توان وقایع را بازسازی نمود تا دانش اموزان به اهداف مورد نظر برسند.

2. الگوی بدیعه پردازی(19)

روی کرد جالبی است که ویلیام گوردون و دستیارانش در سال 1961 برای رشد خلاقیت از طریق بازی های نمایشی در آموزش و تدریس دروس مختلف، تدوین کرده اند و می تواند مبنای نظری روش بازسازی تجربیات گذشته در تاریخ باشد. الگوی بدیعه پردازی یا افزایش تفکر خلاّق، برای کمک به دانش آموزان برای درهم شکستن زمینه ذهنی و تولید افکار و راه حل های تازه برای درک مسائل تاریخی و تحلیل آنها، قابل استفاده است.

این الگو دامنه وسیع کاربردی در آموزش مفاهیم تاریخی و جغرافیایی ( زمانی و مکانی ) دارد و در افزایش تفکّر خلاق در بازسازی تجربیات گذشته برای گسترش چشم اندازهای حل مسائل، نگارش وقایع تاریخ و نیز تولید روشن تر بیان وقایع تاریخی یا تدریس تاریخ در دوره های مختلف تحصیلی قابل استفاده است.

گوردون عقیده دارد خلاقیت را می توان به این صورت افزایش داد که یک دسته تمرین های گروهی به شاگردان بدهند تا زمینه ساز کمک به آنان در فهم کامل تر خلاقیت شود و استفاده از استعاره ها(20)و قیاس هایی(21) برای « زمینه شکنی » و ایجاد جایگزین های جدید گردد.

مهم ترین عنصر بدیعه پردازی، استفاده از قیاس هاست. او سه نوع قیاس را به عنوان پایه برای تمرین های بدیعه پردازی در نظر می گیرد: قیاس شخصی(22)، قیاس مستقیم(23) و تعارض(24) متراکم.

قیاس شخصی

در این قیاس، اشخاص یا دانش آموزان با افکار، اشیاء یا اشخاص تأثیرگذار در تاریخ مقایسه می شوند. لذا ایجاد قیاس شخصی نیاز به آن دارد که شاگردان با افکار یا اشیایی که مقایسه می شوند احساس همدلی داشته باشند. شاگردان باید احساس کنند که مانند قسمتی از عناصر در جسم مسأله دار وارد شده اند.

چنین همانند سازی ممکن است با یک شخص، گیاه، حیوان یا موجود غیر زنده باشد. به شاگردان بگویید اگر به جای ناصر الدین شاه، درباره قتل امیرکبیر چه نظری خواهید داشت؟ توصیف کنید که بعد از خبر قتل او، چه واکنشی نشان می دهید؟

قیاس شخصی نیاز دارد که فردی که خود را به داخل فضا یا شیئی دیگر انتقال می دهد مقداری از وجودش را کنار بگذارد. هر چه فاصله مفهومی به وسیله کنارگذاردن خود بیشتر گردد، احتمال این که قیاس تازه باشد و شاگردان به خلق و یا نوآوری بپردازند بیشتر می شود. گوردون چهار سطح اشغال در قیاس شخصی را بیان می کند:

1. توصیف اول شخص از حقایق. شخصی فهرستی از حقایقی که خوب شناخته شده اند را از بر می خواند، ولی هیچ راه نگرشی جدید از موجود یا حیوان ارائه نمی کند و هیچ مشغولیت همدلی نشان نمی دهد. شخص در بیان نقش امیرکبیر ممکن است بگوید: احساس می کنم دیکتاتور هستم یا احساس می کنم ضعیف هستم.

2. همانند سازی اول: شخص توأم با هیجان شخصی هیجانات عمومی را بیان می کند، ولی از بینش جدید برخوردار نیست، مثلاً مانند هیتلر احساس قدرت می کند.

3. همدلی در همانند سازی با موجود زنده. شاگرد به طور عاطفی و حرکتی با موضوع مربوط به قیاس همسان می شود، مثلاً نقش امیرکبیر را بازی می کند و احساس می کند که در این لحظه، امیرکبیرِ ناصر الدین شاه شده است.

روش ایفای نقش عبارت است از عملیاتی کردن اهداف آموزشی توسط دانش آموزان با استفاده از وسائل آموزشی و کمک آموزشی با نظارت و هدایت معلم.

4. همدلی در همانند سازی یا موجودی غیر زنده. این سطح بیشترین تعهد را می خواهد. شخص خود را چون موجودی فاقد پویایی می بیند و تلاش می کند مسأله را از جهت همدردی بنگرد. احساس می کنم استثمار شده ام و نمی توانم تصمیم بگیرم چه موقع شروع کنم یا تمام کنم. کسی دیگری آن را برایم انجام می دهد مثل نظام حکومتی.

هدف معرفی سطوح قیاس شخصی این نیست که شکل های فعالیت استعاره را بشناسد، بلکه فراهم کردن خطوط راهنما برای تبیین آن است که تا چه اندازه فاصله مفهومی خوب ایجاد گردیده است. گوردون عقیده دارد فایده قیاسات به طور مستقیم متناسب به فاصله ایجاد شده می باشد، هر چه فاصله بیشتر باشد احتمال این که شاگرد به افکار جدید برسد، بیشتر است؛ مثل فاصله دانش آموزان با یکی از شخصیت های تاریخی که در نمایش،ایفای نقش می کند.

قیاس مستقیم

قیاس مستقیم، مقایسه ساده از دو موجود یا دو مفهوم است. مقایسه لزوما نباید در تمام جهات همسان باشد. کارکرد آن به سادگی پس و پیش کردن شرایط یک موضوع یا موقعیت مسأله ای واقعی است با موقعیتی دیگر برای آن که نظری جدید از فکر یا مسأله ارائه شود. این عمل با همانند سازی با یک شخص، گیاه، حیوان یا موجود غیر زنده انجام می گیرد؛ مثلاً چگونه مدرسه مانند یک کارخانه است؟

الگوی بدیعه پرازی به گونه ای سریع و روشن تدوین یافته و خلاقیت افراد و گروه ها را از طریق آموزش افزایش می دهد. نکته مهم این است که ما در تدوین تاریخ از طریق یادگیری ضمنی که نتیجه استفاده از این الگوست، بهره خواهیم گرفت.

3. هدف

منظور از به کارگیری این روش در مقاطع تحصیلی مختلف، شناخت انواع ارتباطات و برخوردهای مرسوم در میان بزرگسالان است، بدون آن که دانش آموزان در حین اجرای نقش، نگران اشتباهات خود یا قضاوت های دیگران باشند. لذا از طریق اجرای نمایش اجتماعی تاریخی و یا بازی های تقلیدی و وانمود سازی، صحنه را از اتفاق تاریخی بازسازی کنیم و به صورت نمایش درآوریم؛ تا با مفاهیم، علل ایجادی آثار و پیامدهای آن آشنا شویم؛ یا از طریق کامپیوتر، شبیه سازی کنیم. ( احدیان / روش های نوین تدریس / 1380 )

پس می توان گفت که هدف روش تدریس ایفای نقش، بازسازی اندیشه ها از طریق نمایش، ایفای نقش یا شبیه سازی بر اساس محتوای کتب درسی صورت می گیرد.

4. محاسن

1. این روش می تواند شرایط تجربی حاکم بر یک واقعه تاریخی یا مطالعه تجربی ـ آزمایشگاهی را بازسازی کند.

2. اجرای این روش، منجر به کشف تجربیاتی برای دانش آموزان می شود که امکان وقوع آن در محیط طبیعی وجود ندارد.

3. اجرای فعالیت های تقلیدی بسیار لذت بخش و هیجان آور است و دانش آموزان به شرکت در این قبیل فعالیت ها علاقه بسیار نشان می دهند.

4. حتی اگر موضوعات درسی کاملاً ماهیت نظری و انتزاعی داشته باشد، می توان با این روش، میزان انتزاعی و مجرد بودن موضوعات درسی تاریخ را برای فهم بهتر دانش آموزان کاهش داد.

5. اجرای این روش به معلمان امکان می دهد که با توانائی ها و استعدادهای گوناگون دانش آموزان خود بخوبی آشنا شوند(25)

6. به نظر می رسد این روش برای دوره های اول و دوم متوسطه مناسب تر باشد.

7. در این روش تمامی شاگردان تشویق می شوند که بطور مؤثر در فعالیت های کلاس شرکت کنند.(26)

8. این روش باعث بهبود مهارت ها و توان تحلیل گری دانش آموزان می گردد.

بدین ترتیب در این روش تدریس، دانش آموز فعال و معلم نقش منفعل و هدایت گری دارند.

5. معایب

تحقیقات نشان داده است که علی رغم محاسن روش ایفای نقش، معایب قابل توجهی نیز وجود دارند:

1. اِنگل در مطالعات خود، روش وانمودسازی یا شبیه سازی را مورد انتقاد قرار می دهد و می نویسد: مطالعه یک موضوع علمی و تجربی به صورت غیر واقعی، باعث مصنوعی سازی آموزش می گردد.(27)

2. در هنگام ایفای نقش، وقایع و مسائل ارائه شده، بحث انگیز هستند و ممکن است دانش آموزان دچار احساسات شوند، که در اینجا معلم باید دانش آموزان را آرام کند و به آنها گوشزد نماید که انتقاد از یکدیگر مربوط به نقش هاست. نه به افرادی که این نقش ها را بازی می کنند.(28)

3. استفاده از این روش نیاز به قدرت تخیل دارد که برخی از معلمان و دانش آموزان از نظر قوّه تخیل و بازسازی وقایع تاریخی، ضعیفند؛ در نتیجه، نمی توانند از روش ایفای نقش استفاده کنند.

4. اجرای این روش روابط مرسوم بین دانش آموزان و معلمان را از بین می برد و روابط غیر رسمی(29) را جایگزین روابط رسمی(30) می کند.

5. شبیه سازی وقایع تاریخی نیاز به امکانات و وسائل آموزشی، توان هنری ویژه، وقت و مکان مناسب دارد که در همه مدارس و کلاس ها امکان پذیر نیست.(31)

6. در این روش نقش های خاصی را همواره به افراد خاصی واگذار نکنید؛ زیرا اثرات روانی خوبی نخواهد داشت. برای مثال هرگاه قرار است درس تاریخ به این ترتیب عرضه شود، یک دانش آموز نباید همیشه در نقش سلطان یا حاکم حاضر شود و یک دانش آموز دیگر در نقش مستخدم ظاهر شود. بنابراین، لازم است در هر نمایش تاریخی، جای این دانش آموزان عوض شود.

6. مراحل روش ایفای نقش

الگوی بدیعه پردازی یا افزایش تفکر خلاّق، برای کمک به دانش آموزان برای درهم شکستن زمینه ذهنی و تولید افکار و راه حل های تازه برای درک مسائل تاریخی و تحلیل آنها قابل استفاده است.

1. تعیین موضوع و نوشتن آن به صورت نمایشنامه، مثلاً به نمایش گذاشتن صحنه قتل امیر کبیر در باغ فین کاشان.

2. توضیح مختصر در مورد موضوع، و هدف نمایش برای شاگردان کلاس تاریخ.

3. تعیین نقش هایی که باید ایفا شود مانند تقسیم دانش آموزان به نقش های امیرکبیر، ناصر الدین شاه، قاتل و....

4. فراهم کردن وسائل و شرائط لازم برای اجرای نمایش مانند صحنه سازی لباس های مناسب و وسائل لازم.

5. آماده کردن فراگیران برای ایفای نقش مانند گریم کردن، تمرین دادن، و....

6. انجام و اجرای نمایش در زمان و مکان معین که از قبل تعیین شده.

7. بحث درباره محتوا و چگونگی اجرای نمایشنامه و ارزشیابی نتایج آن توسط دانش آموزان.

به نظر هایت، این روش اگر به صورت نمایشی اجرا شود دارای چهار مرحله است:

1. آمادگی: در این مرحله معلّم باید وسایل مورد نیاز هر درسی را قبل از نمایش دادن در کلاس درس آماده کند.

2. توضیح: قبل از نمایش، ابتدا هدف از درس را تشریح کند و سپس دقیقا به توضیح آنچه که فراگیران باید انجام دهند، بپردازند.

3. نمایش دادن. در این مرحله معلّم باید عملیّات ضروری جهت انجام مهارت را به فراگیران نشان دهد. هم چنین فراگیران باید ارتباط ما بین آن چه که معلم انجام می دهد و آن چه را که آنها باید انجام دهند، استنباط و درک نمایند.

4. آزمایش و سنجش. به دانش آموزان اطمینان دهید که پس از مرحله توضیح و نمایش به آنان، عملاً آن کار را انجام دهند یا آن واقعه را یادآوری کنند و سپس از طریق پرسش و پاسخ درباره آن موضوع به بحث بپردازند.

شفر پیامدهای آموزشی در روش ایفای نقش را این گونه برمی شمرد:

در روش ایفای نقش دانش آموزان می توانند:

1. احساسات خود را دریابند.

2. بینشی نسبت به نگرش ها و ارزش ها، ادراکات خود به دست آورند.

3. مهارت ها و نگرش های خود را رشد دهند.

4. از راه های گوناگون به کاوش عناوین درسی از جمله عناوین تاریخی بپردازند.(32)

7. نتیجه گیری

روش ایفای نقش یا شبیه سازی، برای آشنایی دانش آموزان مقاطع مختلف ابتدایی و متوسطه، با مراحل تحقیق یک واقعه تاریخی یا پدیده اجتماعی طراحی و اجرا شده است و در نظام های آموزشی جهان، به ویژه در دهه های اخیر، مورد استفاده معلمان و دبیران قرار می گیرد و در دروس مختلف آزمایشگاهی تجربی و مرتبط با مسائل فرهنگی ـ اجتماعی و تاریخی استفاده می شود. از آنجا که با استفاده از این نقش، بسیاری از مسائل محیط زیست، پدیده های فرهنگی و اجتماعی، وقایع و رویدادهای تاریخی را می توان عرضه کرد و مورد بحث و گفت و گو قرار داد، در تدریس تاریخ، به ویژه مطالب دروسی که قابل بازسازی و ارائه نمایش های هنری باشند، قابل اجرا است.

با توجه به مطالبی که ذکر شد، هر یک از روش های تدریس سخنرانی وایفای نقش با ساختار زیر بررسی و مقایسه می شوند.

1. تعریف

روش تدریس سخنرانی یک نوع آموزش گفتاری یا تقریری است که معلم، نقش ارائه دهنده بحث های تاریخی ( گوینده ) و دانش آموزان نقش شنوندگان مطالب درسی تاریخ را دارند؛ در حالی که روش تدریس ایفای نقش یک تکنیک گروهی و فرایندمدار است که بر تجارب مستقیم و عینی اتکاء دارد و برای دروسی قابل استفاده است که بتوان بصورت نمایشی و شبیه سازی(33) یا وانمود سازی ارائه داد.

2. اساس روش تدریس

در روش تدریس سخن رانی، اساس درس، سخنرانی و گفته های معلم است؛ در حالی که اساس روش تدریس ایفای نقش، مشاهده و بازسازی وقایع توسط دانش آموز است.

3. اهداف

هدف روش تدریس سخنرانی در آموزش تاریخ دوره ابتدایی یا متوسطه، آشنا کردن دانش آموزان با عقاید و آراء، تقویم زمانی و رویدادهای تاریخی ایران و جهان است. همچنین هدف دیگر روش تدریس سخنرانی تحلیل نظرات گذشته درباره یک موضوع خاص مثل محاکمه امیرکبیر یا گالیله و یا واقعه 11 سپتامبر آمریکا می باشد.

اهداف روش تدریس ایفای نقش، ایجاد تغییر در نگرش دانش آموزان بر اساس مطالب درسی تاریخ در هر پایه تحصیلی است و نیز هدف آن آماده سازی دانش آموزان جهت فراگیری نقش های جدید در جامعه است، نکته مهم، ایجاد فرآیند تجزیه و تحلیل گیری و عبرت گیری ازرویدادهای تاریخی است.

4. محاسن

حسن روش تدریس سخنرانی برای معلم، این است که هر چه را که خود می داند در کلاس می گوید، قوه گویایی معلم رشد می کند و در سخنرانی کردن تبحّر می یابد. حسن روش تدریس سخنرانی برای دانش آموزان، این است که در وقت کم، اطلاعات تاریخی زیادی را فرا می گیرند.

حسن روش تدریس ایفای نقش برای معلم این است که آنها با استعدادهای گوناگون دانش آموزان آشنا می شوند و حسن این روش برای دانش آموزان این است که شرائط تجربی حاکم بر یک واقعه تاریخی را بازسازی می کنند و به صورت ملموس با فضای روانی، اجتماعی حاکم بر آن واقعه آشنا می شوند.

خواندن مطالب درسی از روی کتاب که بعدها دیکته کردن نیز به آن اضافه شد، به مرور به صورت یک نوع روش تدریس درآمد.

5. معایب

عیب روش تدریس سخنرانی برای معلم این است که ضعف دانش آموزان کلاسشان را تا موقع امتحان و ارزشیابی نمی دانند و عیب این روش تدریس برای دانش آموزان این است که اشکال درسی آنها در هر جلسه برطرف نمی شود و نیز ارتباط معلم باعث خستگی دانش آموزان می گردد.

6. نقش معلم و دانش آموزان

در روش تدریس سخن رانی، معلم نقش فعال و دانش آموزان نقش منفعل دارند؛ در حالی که در روش تدریس ایفای نقش، معلمان نقش هدایت گر و دانش آموزان نقش فعال دارند.

7. فرایند ارتباط

در روش تدریس سخن رانی، ارتباط یک طرفه است ( از معلم به دانش آموز)؛ در حالی که در روش تدریس ایفای نقش، ارتباط چند سویه است و بیان معلم و دانش آموزان و نیز دانش آموزان با یکدیگر ارتباط متقابل دارند.

8. توجه به تفاوت های فردی و گروهی

در روش تدریس سخنرانی، به تفاوت های فردی توجه نمی شود و گهگاه به تفاوت های گروهی ( به صورت کل مخاطبان ) توجه می شود؛ اما روش تدریس ایفای نقش به تفاوت های فردی و گروهی توجه ویژه دارد.

9. الگوی تدریس مرتبط

در این الگوی تدریس، معلم محور یا مکانیستیک بستر استفاده از روش تدریس سخنرانی و الگوی تدریس بدیعه پردازی هم بستر استفاده از روش تدریس ایفای نقش را فراهم می کند.

10. نتایج

نتیجه استفاده از روش تدریس سخنرانی در تدریس تاریخ، دگر آموزی و نتیجه استفاده از روش تدریس ایفای نقش در آموزش تاریخ، خودآموزی است. در جدول زیر، روش تدریس سخنرانی یا ایفای نقش مقایسه شده است.

 این الگو شاگردان را برای فهم نقش خود و رفتار اجتماعی در تعاملات گروهی حل مسائل هدایت می کند . و از طریق آن به دانش آموزان در گردآوری و سازمان دهی اطلاعات در باره مسائل اجتماعی ، رشد و همدلی با دیگران و تلاش برای بهبود مهارتهای اجتماعی کمک می کند

           جرج شافتل (1982)این الگو را بخصوص برای کمک به شاگردان در بررسی ارزشهای اجتماعی خود و تفکر بر آنها تدوین کرده اند . دانش آموزان از طریق آن می توانند به گردآوری و سازمان دهی اطلاعات در باره مسائل اجتماعی رشدو همدلی با دیگران و تلاش برای بهبود مهارتهای اجتماعی استفاده کنند .

        این الگو از اهمیت نقش متداول معلمان می کاهدو یادگیری و گوش دادن به افراد همسان را تقویت می نماید .

    مراحل این الگو عبارتست از :

    گام اول : گرم کردن گروه : معلم ابتدا گروه را نسبت به یک مسأله حساس می سازد و جوی از پذیرش را ایجاد می کند تا دانش آموزان احساس کنند می توانند نظرات و احساسات خود را بدون انتظار سرزنش مورد بررسی قرار دهند . سپس با توصیف مسأله از طریق مثالها دانش آموزان در جریان کامل موضوع قرار می گیرند و در آخر با پرسیدن سؤالهایی موجب تفکر کودکان در باره نتیجه داستان می شود .

  گام دوم :  گزینش شرکت کنندگان : معلم همراه دانش آموزان شخصیتهای گوناگون را توصیف می کنند آنها به چه شباهت دارند ؟چگونه احساس می کنند و ممکن است چه کاری را انجام دهند .و سپس از بچه ها می خواهد که داوطلب ایفای نقش شوند .

            جای تذکر دارد که معلمان دانش آموزانی را انتخاب نکنند که رفتارهایشان جهت یافته به سوی بزرگسالان و به لحاظ اجتماعی قابل قبول برای آن نقش باشند چون چنین انتخابی باعث کاهش بحث و کاوش مسائل اساسی می شود .

گام سوم : پردازش صحنه : ایفاگران نقش طرح صحنه را آماده می کنند ولی هیچگونه مکالمه خاصی را فراهم نمی کنند آنها طرح ساده ای از صحنه و شاید محور رفتاری یک نفر را ترسیم می کنند . در این قسمت معلم ممکن است با سوالهای خود به کمک صحنه پردازی بیاید .

گام چهارم : آماده ساختن مشاهده گران : بقیه ی دانش آموزان باید به طور فعال در گیر شوند که همگی بتوانند آن نمایش را تجربه کرده و سپس تحلیل نمایند . معلمان باید با

 سپردن وظایفی به مشاهده گران مانند ارزشیابی از میزان نزدیکی ایفای نقش با واقعیت تفسیر اثر بخش رفتار ایفا کنندگان نقشها و توصیف احساسات و طرز تفکر شخصیتهای نمایش درگیر موضوع نماید .

گام پنجم : نمایش :بازیگران نقش می گیرند و خودرا درآن نقش باور می کنند و به یکدیگر از روی واقعیت پاسخ می دهند . بهتر است نمایش کوتاه باشد و معلم باید زمانی اجازه اجرای نمایش را بدهد که رفتار پیشنهاد شده روشن و شخصیتهای نمایش معلوم و مهارتهای تمرین شده واضح بیان شود . واگر در پایان دانش آموزان درک درستی از مطالب نداشته باشند باید نمایش تکرار شود .

گام ششم : بحث و ارزشیابی : اگر مسأله دارای اهمیت باشد و شرکت کنندگان و مشاهده گران به طور عقلی و عاطفی با آن در گیر شده باشند آنگاه بحث به طور خود انگیخته شروع می شود .

معلم باید برای کمک به شاگردان در تفکر همراه با ایفا کنندگان نقشها سؤالهایی را مطرح کند.

گام هفتم : نمایش دوباره : ممکن است بازی چندین بار تکرار شود ، دانش آموزان و معلم می تواند در تفسیرهای جدید از نقش ها مشارکت کنند و یا حتی در باره ی اینکه افراد جدیدی آنها را بازی کنند تصمیم بگیرند .

گام هشتم : بحث و ارزشیابی :در بحثی که بدنبال دومین نمایش انجام می گیرد دانش آموزان تمایل خود را برای پذیرش راه حل نشان می دهند ولی معلم باید دانش آموزان را به طرف بحث در رابطه با راه حلهای مبتنی بر واقعیت های اجتماعی هدایت کند .

 گام نهم : تجارب مشترک و تعمیم :  در این مرحله نباید انتظار تعمیم فوری جنبه های روابط انسانی موقعیت و نقش ها را داشت . چنین تعمیمی به تجربه زیاد نیاز دارد . معلم باید تلاش نماید تا به بحث طوری شکل دهد که شاگردان با نقشها ارتباط برقرار نمایند و اتفاقهای مختلف که برای هر کدام در زندگی افتاده به نوعی با ماجرای مورد بحث و خصوصیات آنها ربط دهند .

     مزایای روش الگوی ایفای نقش

- ساختار روابط میان گروهی در این الگو ملایم است .

-  معلمان در ابتدای هر مرحله مسئول شروع و هدایت فعالیتهای شاگردان است.

- تعیین محتوای مناسب برای بحث ها و ارزشیابی نمایشها بر عهده خود دانش آموزان است .

- جهت هدفهای مهم آموزشی و پرورشی فوق العاده مؤثر است .

- دانش آموزان از این طریق برای شناخت احساسات خود و دیگران بهره گیرند.

- مهارت مشکل گشایی خود را افزایش دهند .

-  در ایفای نقش ،محتوای مسأله ،راه حلهای مسأله ،احساسات ایفاگران نقش و خود رفتار مهم است .

-  یادگیری و گوش دادن به افراد همسان را تقویت می نماید . 

              به کلاس دوم می رویم درس فارسی خرس کوچولو

  گام اول : در این مرحله معلم گروه را نسبت به موضوع درس حساس می سازد و جوی ازپذیزش را ایجاد می کند و با پرسیدن سؤالهایی موجب تفکر کودکان در باره ی نتیجه ی داستان و پیشگویی وقایع می شود .

معلم : درس امروز در باره بهداشت و نتایج عدم رعایت بهداشت است . که خرس کوچولوی داستان سعی دارد با میکروبها مبارزه کند و بدون اینکه متوجه شود ، رعایت نکردن بهداشت اورا در دام میکروب ها می اندازد و............... ( معلم در این فاصله از همه دانش آموزان می خواهد در باره داستان و نتیجه آن فکر کنند . )

  گام دوم : معلم از دانش آموزان می خواهد که داوطلب ایفای نقش شوند . ممکن است دانش آموزی بخواهد نقش ویژه ای را ایفا کند که با تشخیص معلم و راهنمای او نقش را مشخص می کند . ( سعی شود از همه گروهها استفاده شود .)

گام سوم : ایفاگران نقش صحنه را طراحی می کنند که معلم می تواند با سؤالها و راهنمایی خود به دانش آموزان در طراحی صحنه کمک کند .

گام چهارم : معلم برای اینکه مشاهده گران را به طور فعال در گیر نمایش کند تا بتوانند آن را تجربه و سپس تحلیل کنند می تواند به آنها وظایفی بسپارد از جمله : ارزشیابی از دانش آموزانی که نقش ایفا می کنند . بیان احساسات و توصیف احساساتشان در مورد آن نقش ( حتی می تواند بخواهد آنها خود را جای افراد ی که نقش ایفا می کنند قرار دهد و رفتار درست و نادرست را پیش بینی کنند . ) و از دانش آموزان  بخواهد که در آخر نمایش همه نظر دهندو بحث کنند .

 گام پنجم : بازیگران شروع به ایفای نقش می کنند . ( معلم پیشنهاد می دهد نمایش کوتاه باشد . )

گام ششم : دانش آموزان با نمایش خود را درگیر کرده بودند و حالا معلم با سؤالاتی آنها را وارد بحث می کند : خرس کوچولو چه احساسی داشت ؟

گنجشک از اینکه خرس کوچولو به حرف او گوش نداد چه احساسی داشت؟

شما جای او بودید چه می کردید ؟و.......

از این نمایش چه نتیجه ای گرفتید ؟

گام هفتم : آیا کسی را می شناسید که تجربه ای مثل خرس کوچولوداشته باشد. و یا به نوعی بهداشت را رعایت نکرده و بیمار شده باشد ؟