روزنه های آبی

روزنه های آبی :

وظیفه این روزنه ها تعریق یعنی از دست دادن آب بصورت قطرات مایع می باشد . اگر آب کافی در اختیاز برخی گیاهان وجود داشته باشد اما بدلیل پایین بودن دمای محیطی و یا بالا بودن رطوبت نسبی محیط و یا هر عامل دیگر تعرق صورت نگیرد آب اضافی گیاه بصورت تعریق دفع می شود .

روزنه های آبی در نوک و یا حاشیه برگها وجود دارند  و حتی در بخشهای غوطه ور در آب دیده می شود این روزنه ها نیز توسط دوسلول گارد لوبیایی شکل احاطه شده اما این سلولها غیر متحرکند لذا بر خلاف روزنه های هوایی ، روزنه های آبی همواره باز می باشند .

در زیر این دو سلول یک اطاق زیر روزنه ای کوچکی وجود دارد و در زیر این اطاق پارنشیم ویژه ای بنام اپِی تم ( Epithem ) وجود دارد . سلولهای اپی تم بر خلاف سلولهای پارانشیم برگ فاقد کلروپلاست بوده و از آنها کوچکتر می باشند . انتهای باز آوندهای چوبی برگ به اپی تم ختم می شود .

کرک ها :

کرکها ضمائم یک یا چند سلولی ساده و یا منشعب اپیدرمی می باشند . کرکها ممکن است پوششی و یا ترشحی باشند . برخی  از گیاهشناسان تارهای کشنده ریشه را نوعی کرک به حساب می آورند.

در تمشک و گل سرخ و بسیاری دیگر از گیاهان تیغ ها در واقع کرکهای چند سلولی می باشند که به شدت چوبی شده اند .

وظایف عمده کرک ها ترشح برخی مواد ، کاهش تعرق و به هدر رفتن آب ، دفاع در مقابل چریده شدن توسط حیوانات و دفاع در برابر عوامل بیماری زا و برخی آفات و خلاصه اگر تاره های کشنده را کرک بدانیم جذب آب و املاح می باشد .

مطالعه کرکها و زوائد اپیدرمی و نیز روزنه ها و تیپ های روزنه ای اهمیت زیادی در شناسایی برخی گیاهان و نیز پی بردن به برخی تقلب های مواد غذایی یا گیاهان دارویی دارد . از روی حتی پودر برگهای گیاه می توان در بین چند گیاه نوع پودر را از اینکه از چه گیاهی می باشد معین نمود از آنجا که اپیدرم به دلیل وجود کوتیکول تا حدودی کمتر هضم می شود با مطالعه محتویات معده حیوانات مسموم شده می تواند تا حدودی به این مسئله پی برد که حیوانات مسموم از چه گیاهی تغذیه نموده است .

3 – 2ـ بافت چوب پنبه : Cork  tissue

این بافت در اندامهای مسن تر دولپه ایها و بازدانگان تشکیل می شود و جزو عناصر ثانویه یا پسین به حساب می آید . اما در تکه لپه ایها وجود ندارد .

بافت چوب پنبه از فعالیت مرسیتم ثانویه خاصی بنام کامبیوم چوب پنبه  ( Cork  cambium) یا فلوژن ( phellogen ) یا لایه سوبروفلودرمیک ( suberophellodermic ) تولید می شود . این لایه مریستمی با فعالیت خود از بیرون چوب پنبه و از درون پارانشیم ویژه ای بنام فلودرم ( phelloderm ) را تولید می نماید( phellem  به یونانی یعنی چوب پنبه ) . مجموع چوب پنبه فلوژن و فلودرم را پریدرم ( periderm ) می گویند. فلوژن ممکن است در زیر اپیدرم و یا در بخشهای عمقی تر حتی تا ناحیه دایره محیطیه بوجود آید.

در برخی گیاهان فلوژن پایدار بوده و همواره فعال است . دراین گیاهان مانند کاج تنه درخت دارای شیارهای عمیقی می شود. در برخی گیاهان مانند بلوط چوب پنبه ای ( Quercus suber ) ضخامت چوب پنبه بسیار زیاد است . در این گیاه چوب پنبه ساقه را بریده و به عنوان چوب پنبه تجارتی بفروش می رسانند . در برخی گیاهان هر از چند سال لایه های جدید فلوژن در زیر فلوژنهای قدیمی تشکیل می شود و با تولید چوب پنبه جدید موجب مرگ فلوژن قبلی می شود و تکه هایی از پریدرم از تنه جدا می شود این تکه ها را عوام پوست درخت می دانند و در گیاهشناسی نام آن ریتیدم می باشد . ریتیدم ممکن است . فلسی ( مثل ریتیدرم در چنار ) و یا نواری ( مثل برخی  اکالیپتوسها ) باشد .

سلولهای چوب پنبه ای در ابتدای تشکیل شدن زنده می باشند اما با چوب پنبه ای شدن شدید دیواره به دلیل نفوذ ناپذیر شدن دیواره می میرند . بافت چوب پنبه ای ( سلولهای چوب پنبه ای ) نسبت به عبور گازها و مایعات نفوذ ناپذیر است . در اندامهایی چون ریشه و ساقه بمنطور تبادلات گازی در نواحی چوب پنبه ای شده بخش هایی بنام عدسک ( lenticel ) تشکیل می شود . در محل عدسک سلولهایی مدور وجود دارند که بین آنها وجود دارد و لذا امکان تبادلات گازی فراهم می شود . شکل عدسک در گیاهان مختلف ازنظر تشریحی تا حدودی متنوع می باشد .

عدسک در سطح اندام ها بصورت نقاطی کو چک یا بزرگ قابل رؤیت می باشد .

4 ـ بافت استحکامی یا نگاهدارنده

وظیفه این بافت استحکام بخشی به سایر بافتها و اندامهای گیاه است بر اساس شکل سلولها و جنس دیواره این بافت به دو نوع بافت کلانشیم و بافت اسکلرانشیم تقسیم می شود .

4 ـ 1 ـ کلانشیم : ( Collenchyma )

این بافت معمولاً از بافتهای استحکامی اندامهای جوان به حساب می آید . در تک لپه ایها غالباً دیده نمی شود و در ساقه های جوان و برگها و یا برخی اندامهای جوان دولپه ایها بازدانگان و نهانزادان آوندی دیده می شود در ریشه گیاهان معمولاً کلانشیم وجود ندارد .  اگر ریشه در معرض نور قرار گیرد ممکن است در آن کلانشیم تشکیل شود . در برخی تک لپه ایها در مراحل اولیه تشکیل اسکلرانشیم ممکن است کلانشیم مشاهده شود .

سلولهای کلانشیم سلولهایی زنده با دیواره پکتوسلولزی از نوع اولیه می باشند این سلولها کم و بیش طویل بوده در جهت محور طولی اندامها کشیده شده اند دیواره عرضی معمولاً در این سلولها که در امتداد هم قرار می گیرند مورب می باشد دیواره سلولهای کلانشیم ممکن است به صورت متقارن یا نامتقارن ضخیم شود در نوع اول ( ضخیم شدن متقارن ) کلانشیم را کلانشیم حلقوی گویند . انواع دیگر کلانشیم ها که در آنها دیواره بصورت نامتقارن ضخیم می شود کلانشیم مماسی و کلانشیم زاویه ای است . نوع دیگری از کلانشیم به کلانشیم حفره ای یا مآدار موسوم است در این کلانشیم نیز دیواره سلولی تا حدودی بصورت متقارن ضخیم می شود و بین این سلولها فضای بین سلولی ( Intercellular space )  وجود دارد .

کلانشیم ممکن است در زیر اپیدرم و یا بخش های عمقی تر پوست ظاهر شود دیواره سلول های این بافت پکتوسلولزی بوده ظرفیت نگهداری آب زیادی را دارد و به این دلیل کلانشیم تا حدودی انعطاف پذیر است .

سلولهای کلانشیم بدلیل زنده بودن به برگشت تمایز حساس می باشند و قادرند در جریان برگشت تمایز یا تمایز زدایی به بافت شبه مریستمی و یا حتی فلوژن تبدیل شوند .

4ـ2ـ اسکلرانشیم  ( Sclerenchyma )

سلولهای این بافت دارای دیواره های چوبی شده اند این سلولها در نهایت تمایز یابی خود می میرند . بدلیل جنس دیواره انعطاف پذیری آن نسبت به کلانشیم بسیار کمتر است .

این بافت ممکن است بافتی سطحی و یا کاملاً عمقی باشد و بر خلاف کلانشیم حتی در تک لپه ایها نیز مشاهده می شود .

سلولهای اسکلرانشیمی را به روش های مختلف طبقه بندی می نمایند . بطور کلی می توان این سلولها را در دو گروه فیبرها و اسکلریدها طبقه بندی نمود .

4ـ 2ـ 1ـ ) فیبر ها :    ( Fibers )

سلولهای فیبری سلولهایی طویل و دو کی شکل هستند که در امتداد محور طولی اندام کشیده شده اند دیواره در این سلولها بشدت چوبی است در برخی حالات نیز ممکن است این دیواره چوبی نشود بدین ترتیب دو نوع فیبر چوبی و فیبر سلولزی قابل تشخیص می باشند که بهتر است نوع چوبی را اسکلرانشیم بنامیم. فیبرهای اسکلرانشیمی در نهایت تمایز یابی خود می میرند و درون سلول حفره  کم وبیش باریک و تو خالی باقی می ماند .

فیبر ها ممکن است به صورت منفرد ویا به صورت دستجات مجتمع ظاهر شوند . مثلاً در اطراف دستجات آوندی  ساقه وحتی برگ  برخی تک لپه ای ها مثل اویارسلام غلافی از جنس فیبر اسکلرانشیمی وجود دارد که غلاف آوندی ( Bundle  sheath  fiber )اسکلراشیمی نام دارد و یا در برگ و ساقه این گیاهان درست زیر اپیدرم دستجاتی از فیبر اسکلرانشیم به صورت توده ای قرار دارد.

در چوب پسین ( secondary  xylem ) گیاهان دولپه ای علاوه بر آوندها می توان فیبرهای اسکلرانشیم را دید که حجم عمدة چوب را به خود اختصاص می دهد . این فیبرها از کامبیوم آوندی منشأ گرفته اند و به فیبر بافت چوبی یا ( xylary  Fibers ) موسومند. نوع دیگری از فیبر که به فیبر های خارج بافت چوبی یا (extera xylary fiber موسوم است در خارج از بافت چوب ظاهر می شود این فیبر ممکن است در بخش پوست و یا در بافت آبکش ظاهر شود .

فیبرهای غلاف آوندی در تک لپه ایها را می توان نوعی فیبر خارج بافت چوبی بحساب آورد . فیبرهای گیاهی  از دیر باز ( بیش از سه هزار سال قبل از میلاد ) توسط انسان شناسایی شده و بکار گرفته شده اند . حتی امروزه نیز این فیبرها دارای ارزش اقتصادی زیادی هستند و در صنایع نساجی یا چتایی (گونی بافی) مصرف می شوند . این فیبرها از گیاهان لیفی مانند کتان ، پنبه ، برخی گونه های موز ، شاهدانه ، رامی ، کنف ، یوکا، آگاو و غیره استخراج می شود .

فیبرهای تجاری که از گیاهان بدست می آیند در دو دستة فیبرهای سخت ( Hard  Fibers )  و فیبرهای نرم (  Soft  Fibers ) طبقه بندی می شوند .

 فیبر های سخت غالباً از برگ گیاهان تک لپه ای بدست می آید . این فیبرها به شدت چوبی بوده انعطاف پذیری بسیار اندکی دارند . در مقابل فیبرهای نرم دارای انعطاف پذیری زیاد بوده دیوارة آنها ممکن است غالباً سلولزی و یا تا حدودی چوبی نیز باشد .

4 ـ 2 ـ 2 ) اسکلریدها    Sclereids

سلولهایی منفرد و یا مجتمع با دیواره کم و بیش ضخیم چوبی هستند که از روی شکل سلولها و محل قرار گیری می توان آنها را در گروه های زیر رده بندی نمود .

4 ـ 2 – 2 ـ 1 ) اسکلریدها ی کوتاه یا ( Bracky  Sclereids ) یا سلولهای سنگی ( Stone cell ) :

سلولهایی کوتاه و تقریباً منتظم با دیواره های چوبی شده است این اسکلرید را می توان بطور وسیعی در پوست ساقه ها و یا در بخش گوشتی برخی میوه ها مانند به و گلابی مشاهده نمود . در میوه به یا گلابی به هنگام خوردن میوه ذراتی در زیر دندان می ماند که سخت می باشد . این ذرات همان اجتماع سلولهای سنگی می باشد .

4 ـ 2 ـ 2ـ 2ـ ) اسکلریدهای بزرگ ( Macrosclereids ) این سلولها به شکل نرده ای بوده و لایه رویی دانه های تیره باقلا مثل لوبیا و باقلا و غیره را تشکیل می دهد .

4ـ 2ـ 2ـ 3 ) اسکلریدهای استخوانی ( Osteosclereids ) سلولهای این اسکلریدها استخوانی شکل هستند و در برگ بسیاری که در برگ بسیاری از دو لپه ایها و نیز پوسته دانه یافت می شود .

4ـ 2ـ 2ـ 4 ) اسکلریدهای ستاره ای ( Asterosclerides ) سلولهای این اسکلریدها ستاره ای شکل و یا منشعب است و در برگ برخی دو لپه ایها مانند یک سلول غول پیکر وجود دارد .

5 ـ بافت هادی   ( Conductive  tissue )

وظیفه این بافت هدایت شیره های خام و پرورده در گیاه می باشد . البته در کنار این وظیفه اصلی چندین وظیفه فرعی مانند استحکام بخشی و ذخیره سازی برخی مواد را نیز انجام می دهند . این بافت بر اساس وظیفه و ساختار شامل دو گروه زایلم یا گزیلم ( چوب ) ( xylem ) و فلوئم ( آبکش ) ( phloem ) است .

5ـ 1ـ بافت چوب :

 هدایت شیره خام در گیاه بعهده این بافت می باشد . عنصر اصلی در این بافت آوند چوبی ( vessel ) نامیده می شود . آوند چوبی از سلولهای طویلی که در امتداد هم قرار گرفته اند ساخته شده است . دیواره طولی در آوند ها به اشکال مختلفی چوبی می شود از روی این اشکال چوبی ( تزئینات چوبی ) آوند های چوبی را به انواع آوندهای چوبی حلقوی ، مارپیچی ، مخلط و منقوط تقسیم بندی می نمایند .

در آوندهای چوبی به ترتیب از حلقوی به منقوط شدت چوبی شدن بیشتر می شود .

دیواره عرضی در سلولهای طویلی که در امتداد هم قرار گرفته و آوند را بوحود می آورند اگر باقی بماند آوند را آوند ناقص گویند و چنانچه این دیواره از بین برود آوند را آوند چوبی کامل گویند .

تراکئیدها نوع خاصی از آوندهای چوبی هستند که در بازدانگان و سلولهای دوکی شکلی که در امتداد هم قرار می گیرند و دیوارة عرضی مورب آنها از بین نمی رود ساخته شده اند . دیواره طولی و عرضی در تراکنیدها دارای پیت های قرصی متعددی است .

آوندهای چوبی در نهایت تمایز خود محتویات خود را از دست می دهند لذا آوند چوبی بالغ مرده به حساب می آید .

بافت چوب بر اساس منشأ به دو گروه چوب اولیه ( primary  xylem ) و چوب ثانویه ( secondary xylem ) تقسیم می شود . منشأ چوب اولیه ، استوانه پروکامبیومی است این استوانه مریستمی خود توسط مریستم های انتهایی ( که از مریستم های اولیه می باشد ) تولید می شود .

آوندهای چوبی در چوب اولیه دارای قطرهای مختلفی است آن دسته که در مراحل اولیه رشد گیاه تولید می شود دارای قطر کوچکتری هستند که به آنها پروتوزایلم یا پروتوگزیلم ( proto xylem ) گویند . آوندهایی که بعداً تولید می شوند قطر بزرگتری دارند و متازایلم ( Meta  xylem ) نامیده می شوند .

چوب اولیه درتمام گروه های گیاهان آوندی وجود دارد . چوب ثانویه که از کامبیوم آوندی تولید می شود . در تک لپه ایها و نهانزادان آوندی مشاهده نمی شود . کامبیوم آوندی از مریستم های ثانویه به حساب می آید و با فعالیت خود از بیرون فلوئم پسین یا ثانویه و از درون چوب ثانویه یا پسین را می سازد .

چوب پسین در بازدانگان تنها از تراکئیدها ساخته شده است . لذا بازدانگان را جور چوب گویند .  

در دو لپه ایها چوب پسین علاوه بر آوندهای چوبی دارای فیبر و نیز گاهی پارانشیم های ویژه است لذا  این گروه از گیاهان را ناجور چوب می گویند .

در چوب پسین می توان علاوه بر آوندها، اشعه های آوندی ( Bundle  Ray   ) می توان مشاهده نمود . اشعه آوندی از سلولهای طویلی تشکیل شده اند ودر جهت مرکز چوب ( ساقه یا ریشه ) کشیده شده اند.

وظیفه اشعه آوندی غالباً انتقال جانبی یا شعاعی مواد (شیره خام) ذکر شده است .

قطر عناصر تولید شده توسط کامبیوم آوندی در فصول مختلف سال متفاوت است بطوریکه درفصل بهار قطر عناصر بیشتر بوده دیوارة عناصر ( آوند ها، تراکئید ها و فیبرها ) نازکتر است . لذا در این فصل چوب حاصله سبکتر بوده و به نظر روشن تر می باشد . این چوب را چوب بهاره گویند . در اواخر تابستان و یا پاییز چوب حاصله دارای عناصری با قطر کمتر و دیواره های ضخیم تر است این چوب سنگین تر بوده به نظر رنگ تیره تری نسبت به چوب بهاره دارد . این چوب را، چوب پاییزه می نامند ( برخی آنرا چوب تابستانه ). مجموع یک چوب بهاره و یک چوب پاییزه را یک حلقه یا دایره سالیانه می گویند . با شمارش دوایر سالیانه می توان  به سن درخت پی برد و با مقایسه مقدار چوب تولید شده ( قطر چوب پاییزه و زمستانه یا قطر دایره یا حلقه سالیانه ) سالهای مختلف می توان به طور تقریبی به وضعیت شرایط آب و هوایی سالهای گذشته پی برد .

5ـ 2ـ بافت آبکش :

وظیفه این بافت هدایت شیره پرورده است . عنصر اصلی این بافت آوند آبکش یا لوله های غربالی ( Sieve  tubes ) است . آوندهای آبکشی از سلولهای طویلی که در امتداد هم قرار دارند ساخته شده است .

دیواره عرضی این سلولها باقی مانده دارای سوراخهایی می شود به این ناحیه صفحه غربالی (  Sieve  plate ) گویند .

در پایان فصل رویش در روی صفحه غربالی ماده ای از جنس کالوز رسوب می نماید و آوند آبکش را مسدود کرده لذا این آوند ها از کار می افتند. در برخی از گیاهان در فصل رویشی آینده این ماده بوسیله آنزیم های هضم کننده کالوز که کالاز نام دارد هضم می شود و لذا آوند آبکش مجدداً بکار می افتد . در برخی دیگر از گیاهان این آوند برای همیشه از کار می افتد و در سال آینده مجدداً آوند آبکش جدیدی ساخته می شود .

آوندهای آبکش بر خلاف آوندهای چوبی از سلولهای زنده ای ساخته شده که دیواره آنها همواره سلولزی باقی می ماند . این سلولها دارای سیتوپلاسم و هسته اند و در نهایت تمایز یابی هسته خود را از دست می دهند.  برخی معتقدند در این لحظه سلول می میرد و آوند آبکش کم کم از فعالیت ( هدایت شیره پرورده ) باز می ماند .

بافت آبکش نیز شامل دو نوع آبکش اولیه یا نخستین (  Primary  phloem ) و آبکش پسین یا ثانویه ( Secondary  phloem ) است . منشأ آبکش اولیه پروکامبیوم بوده و منشأ آبکش ثانویه کامبیوم آوندی است .

آبکش اولیه در تمام گیاهان آوندی وجود دارد . و آبکش ثانویه تنها در دو لپه ایها و بازدانگان ظاهر می شود .

کامبیوم آوندی از بیرون آبکش پسین را می سازد که شامل آوندهای آبکش ، سلولهای همراه ( سلولهای کوچک و طویلی که در کنار سلول آوندی آبکش قرار دارند . ) فیبرهای آبکش و پارانشیم است . دربازدانگان سلولهای همراه ( Companion  cells ) وجود ندارد .

6 ـ بافت ترشحی   ( Secretory   Tissue )

وظیفه این بافت ترشح برخی مواد است . عنصر اصلی این بافت سلولهای ترشحی است . که ممکن است مواد را در داخل خود ( معمولاً در واکوئل خود ) و یا بیرون از خود ترشح نماید . این سلولها سلولهایی زنده با هسته های نسبتاً درشت و کم تراکم هستند . در این سلولها شبکه های اندوپلاسمی و نیز دستگاه گلژی ( که در ترشح نقش مهمی دارند . ) بسیار توسعه یافته است .

بافت ترشحی را می تواند به انواع زیر تقسیم بندی نمود .

6 ـ 1 ـ سلولهای ترشحی :

معمولاً منفرد بوده در سطوح برخی اندامها و یا در بخش های عمقی تر دیده می شوند . این سلولها ممکن است مواد را در درون خود و یا بیرون از سلول ترشح نمایند . مثلاً در مغز ساقه گل سرخ سلول های ترشحی مواد را در واکوئل خود ( شامل تانن ها و .... ) ترشح می نماید . در برخی گلبرگها سلولها منفرد ترشحی مواد معطر را در زیر کوتیکول ترشح می نماید .

6 ـ 2ـ کرکهای ترشحی :

در بخش کرکها دیدیم که گروهی از کرکها ترشحی هستند . این کرکها ممکن است ساده یک سلولی و یا پیچیده و چند سلولی باشند . ( به بخش کرکها رجوع شود . )

6ـ 3 ـ روزنه های آبی   ( Hydatodes )

برخی دانشمندان با مقایسه آبی که توسط تعریق از گیاه دفع شده با آب درون آوندهای چوبی ( شیره خام ) متوجه تفاوت غلظت برخی مواد در این دو شدند و لذا تعریق را نوعی ترشح و روزنه های آبی را بافت ترشحی به حساب می آورند . برخی دیگر نیز ترشح شهد یا نوش در گلها را وظیفه هیداتودهایی که در قاعده گلبرگ، پرچم و یا سایر بخش های گل قراردارند می دانند و لذا هیداتود را بافت ترشحی معرفی می کنند .

شهد ترکیب شیرینی است که در جلب حشرات گرده افشان بسیار مهم است . این ماده توسط زنبور عسل جمع آوری و در عسل سازی بکار گرفته می شود .

6ـ 4ـ بخش های ترشح کنندة شهد یا نکتار یا نوش

دیدیم که برخی ترشح شهد را وظیفه هیداتود می دانند . اما برخی دیگر از دانشمندان ترشح شهد یا نکتار را وظیفه بافتهای ویژه ای که شبیه به هیداتود است می دانند .

6ـ 5ـ کیسه های ترشحی

در برخی گیاهان مثل مرکبات کیسه هایی مشاهده می شود که موادی در آنها ترشح می شود در برش های میکروسکوپی این کیسه ها از یک یا چند ردیف سلول در اطراف حفره ای که پر از مواد ترشحی است دیده می شوند .  

کیسه های ترشحی را بر اساس چگونگی تشکیل شدن شان به سه گروه کیسه های ترشحی لیزیژن، کیسه های ترشحی شیزوژن و کیسه های ترشحی شیزولیزیژن تقسیم می نمایند . در نوع لیزیژن نخست بر اثر تقسیمات سلولی متعدد از سلول یا سلولهای اولیه توده ای سلول تولید می شود . سپس سلولهای مرکز توده هضم ( لیز ) می شوند . بدین ترتیب مرکز کیسه پر از مواد حاصل از هضم این سلولها می شود .

طریقه تشکیل کیسه های ترشحی شیزوژن بدین نحو است که سلول یا سلولهای مولد همزمان با تقسیم شدن مواد ترشحی را در مآی مرکزی مشترکی می ریزند  و کیسه ای پر از مواد ترشحی بوجود می آید که در اطراف آن سلولهای ترشحی وجود دارد . چون اساس تشکیل شدن این نوع کیسه تقسیم شدن است نام آنرا شیزوژن ( زاده شدن و تولید بوسیله تقسیم شدن ‌) نهاده اند . در کیسه های ترشحی شیزولیزیژن هر دو عمل تقسیم شدن ترشح و هضم سلولهای مرکز توده به طور توأم انجام می شود.

6ـ لوله های شیر ابه ای :

در بسیاری از گیاهان مثل فرفیون ، کاهو ، انجیر ، توت و غیره اگر جراحتی وارد شود شیرابه ای از بخش زخم شده خارج می شود که اغلب به رنگ شیر است . این شیرابه در برخی گیاهان مثل مامیران رنگ دیگری دارد . این مواد ترشحی شیرابه نامیده می شود .

شیرابه ها مواد ترشحی مهمی می باشند که در لوله های شیرابه ای تولید می شوند این مواد گاهی سمی در برخی از گیاهان ، دارویی و در برخی نیز دارای مصارف صنعتی هستند 

طرز تشکیل لوله های شیرابه ای متفاوت است برای مثال ممکن است یک سلول با طویل شدن نامتقارن یا تقسیم شدن هسته و طویل شدن بدون تشکیل دیواره های عرضی در حد فاصل سلول ها بوجود آید . گاهی نیز سلولهایی که در امتداد هم قرارگرفته و طویل شده اند با ازبین رفتن کامل یا ناقص دیواره های حد فاصل به لولة شیرابه ای تبدیل شوند .

لوله های شیرابه ای ممکن است کاملاً صاف  یا دارای بند یا مفصل باشند که این موضوع به چگونگی تشکیل شدنشان بر می گردد . ضمناً ممکن است در بسیاری از موارد لوله های شیرابه ای دارای انشعاباتی باشند . این انشعاب دو نوع است . لوله های شیرابه ای ممکن است بطور واقعی منشعب باشند . گاهی نیز دو لولة شیرابه ای وقتی با هم برخورد می نماید  دیواره در تماس با هم از بین می رود بدین ترتیب انشعاب کاذب بوجود می آید . از همین طریق گاهی شبکه های شیرابه ای بوجود می آید یعنی چندین لوله شیرابه ای بهم برخورد نموده و بهم جوش می خورند . و شبکه ای از لوله های شیرابه ای تولید می شود .

6ـ 7ـ کانالهای ترشحی :

در بسیاری از بازدانگان مانند کاج وسرو سلولهای ترشحی طویل در امتداد و در پیرامون یک استوانه فرضی قرار می گیرند و مواد ترشحی را در درون استوانه یاد شده می ریزند بدین ترتیب کانال ترشحی بوجود می آید در اطراف کانالهای یاد شده ممکن یک یا چندین ردیف سلولهای دارای دیواره ضخیم وجود داشته باشد . که نقش محافظتی دارند .

 6ـ 8ـ بخش های ترشح کننده مواد ویژه .

برخی گیاهان از ریشه ها و یا سایر بخش های خود موادی ترشح می نمایند که این مواد بر روی سایر گیاهان اطراف اثر می گذارد . گروهی از این مواد عامل ایجاد  اللوپاتی ( گیاه موادی را برای از بین بردن سایر گیاهان رقیب به خاک ترشح می کند این مواد ممکن است مانع رشد و یا کند کننده رشد گیاهان رقیب باشد) می باشند . گاهی مواد ترشحی ممکن است موجب تحریک در جوانه زنی بذر گیاه دیگر باشد . مثلاً گیاهان جالیزی موادی در خاک ترشح می نمایند که تحریک کنندة جوانه زنی بذر گل جالیز می باشد . بدین ترتیب در برخی از گیاهان خاص سلول ها یا بافت هایی وجود دارد که قادر به ترشح برخی مواد ویژه است . این بافت ها یا بخش های ترشح کننده ممکن است کل پیکر گیاه و یا ریشه و یا قسمتهایی خاص از گیاه باشد.