نقاشی

مقدمه

نقاشی عمل بکار بردن رنگ دانه محلول در یک رقیق کننده و یک عامل چسپاننده (یک چسب ) بر روی یک سطح (نگهدارنده) مانند کاغذ ، بوم یا دیوار است. این کار توسط یک نقاش انجام می شود. این واژه بخصوص زمانی به کار می رود که این کار حرفه شخص مورد نظر باشد. قدمت نقاشی در بین انسانها ، شش برابر قدمت استفاده از زبان نوشتاری است.

در قیاس با نقاشی ، طراحی ، سلسله عملیات ایجاد یک سری اثر و نشانه با استفاده از فشار آوردن یا حرکت ابزاری بر روی یک سطح است.

یک روش قابل اجرا برای تزئین دیوارهای یک اتاق با استفاده از نقاشی در ساختار جزئیات کار موجود است.

این مقاله بیشتر درباره نقاشی وری سطوح به دلایل و اهداف هنری است . نقاشی از نظر بسیاری افراد، در زمره مهمترین شکلهای هنر قرار دارد.

تاریخ نقاشی

قدیمی ترین نقاشی ها در دنیا که متعلق به حدود 32000 هزار سال قبل می باشد، در گروته شاوه فرانسه قرار دارد. این نقاشی ها که با استفاده از افرای قرمز و رنگ دانه سیاه حکاکی و رنگ شده اند، تصاویری از اسب ها ، کرگدن ها، شیرها، بوفالوها و ماموت ها را نشان می دهند. اینها نمونه هایی از نقاشی در غار هستند که در تمام دنیا وجود دارند.

امروزه ،بسیاری از آثار شناخته شده و مشهور هنری مانند مونالیزا نقاشی هستند. در حال حاضر اختلاف نظرهای جزئی در مورد کاملا هنری بودن آثاری که به روشهای غیر سنتی و با روش های غیر از شیوه های کلاسیک خلق می شوند وجود دارد.از لحاظ مفهومی هنرمندانی که از صدا ، نور ، آتش بازی ، چاپگرجوهرافشان ، پیکسل های صفحه مانیتور و حتی پاستل یا مواد دیگر استفاده می کنند، یا رنگهای آمیخته با زرده تخم مرغ را بکار می برند، یکسان هستند. در نتیجه به اغلب کارهای هنری ، نقاشی گفته می شود.

درباره رنگ

رنگ ترکیبی از رنگدانه ، حلال ، چسپاننده و در برخی موارد تسریع یا کند کننده ای برای خشک شدن ، بهبود دهنده بافت ، تثبت کننده و یا هر ماده اصلاح کننده دیگری است. قبل از آنکه رنگ بر روی بوم قرار گیرد، معمولا ابتدا آن را آغشته به نوعی زمینه (یک لایه پوششی که معمولا از جنس جسو می باشد) می کنند تا چسپندگی با رنگ را افزایش داده و حالت بافت سبدی بوم را برای جلوگیری از تراوش کاهش می دهد. با اینکه انتظار می رود رنگدانه هایی که برای نقاشی بکار می روند ثابت باشند، اما برخی از نقاشان از رنگهایی استفاده می کنند که دارای رنگدانه های فرار هستند.

ابزار مورد استفاده نقاش شامل انواع مختلفی است . از جمله :

قلم موی نقاشی

کاردک

پالت (از جنس چوب یا پلاستیک که در هنگام نقاشی رنگ را روی آن قرار داده و استفاده می کنند)

اسفنج

گیره

سه پایه

قوطی اسپری رنگ

اسپری رنگی دارای هوای فشرده

به این موارد می توان گچ ، مداد گرافیت ، پارچه کهنه یا دستمال کاغذ ی ، آینه ( که گاهی برای تغییر زاویه دید و پرسپکتیو و گاهی نیز برای نقاشی شخص از خودش بکار می رود) تربانتین یا هر رقیق کننده بی بوی دیگر (که معمولاً به همراه روغن استفاه می شود) ،مدل یا موضوع و شاید نور پردازی آتلیه را نیز اضافه نمود.

تکنیکهای نقاشی

تکنیکهای نقاشی عبارتند از :

رنگ زنی غلیظ

آبرنگ

لعاب دادن

نقاشی یا رنگ مومی ( نقاشی یا رنگی که با موم آب کرده بسازند)

نقاشی دیواری که معروفترین نوع آن فرسکو می باشد.

سایش و نقاشی نقطه ای

فوماتو

سامی – ای

کلاژ

نقاشی بر روی تخته

نقاشی یا اسپری ( گرافیتی )

(نقاشی) با مواد جدید

نقاشی یا کامپیوتر

حلال های رنگ

حلال ماده ای است که رنگدانه در آن حل یا قرار داده می شود. تقریباً تمامی حلالهای طراحی در نقاشی نیز قابل استفاده هستند. برخی از آنها عبارتند از :

رنگ روغن ، شامل رنگهای جدید قابل اختلاط با آب

رنگ اکریلیک

سایه روشن

رنگ انگشتی

مرکب

پاستل ، شامل پاستل خشک ، پاستل روغنی و موادهای پاستل

تمپرا (رنگهای آمیخته تا زرده تخم مرغ)

رنگ مومی

آبرنگ

سبک های معروف نقاشی

سبک های نقاشی می توانند با روشهای بکارگیری و یا با توجه به جنبش هنری که بیشترین تطبیق را با مشخصات غالب و حاکمی که نقاشی نشان می دهد دارند، مشخص شوند. سبک های معروف عبارتند از:

رئالیسم (واقع گرایی)

امپرسیونیسم (برداشت گرایی)

پوینتولیسم

هنر ابتدایی

کوبیسم (حجم گری)

مدرنیسم (نوگرایی)

آبستره (انتزاعی)

پست مدرنیسم (فرا نوین)

آوانگارد (پیشگام ، وابسته به مکتب های هنری نوین و غیر سنتی)

ساختار گرایی

کتاره سخت

گرافیتی

اصطلاحات معمول نقاشی

این اصطلاحات عبارتند از :

تمثیل

بادگن

پوینیلیسم (گذاشتن نقطه های رنگین روی سطح سفید)

فانتزی

نقاشی فیگور (پیکر)

تصویر سازی

صنعتی

منظره

طبیعت گرا

چهره

علمی تخیلی

طبیعت بی جان

سورئالیسم (فرا واقع گرایی)

جنگ

چگونه طراحی کنیم؟

چگونه گل بکشیم ▪ مشاهده فرم و حالت
همیشه در وهله نخست، نگاه انسان به وسط گل میافتد. قضاوت کردن از فاصلههای کم و حالتهائی که انگار گلبرگها روی هم افتادهاند، شکبرانگیز بوده و به شکوفهای تبدیل میشود که از حالت طبیعی خود درآمده است. بنابراین سعی کنید تا از بیرون گل شروع به طراحی و نقاشی کنید و به تناسبهای کلی بیندیشید. از فضای منفی استفاده کنید (مثالهائی در رنگ قرمز) که در حقیقت بخشهائی هستند که توسط شکل و شمایلی پر نشدهاند.
نقاضی با فضای منفی، همان طراحی و نقاضی پس زمینه است بهگونهای که سوژه اصلی را سفید باقی میگذاریم. این کار بهترین تمرین برای مشاهده و بررسی است و به شما کمک میکند که گلبرگهای خارجی را ترسیم کنید. ▪ خطوط حساس
کار را به تدریج پیش ببرید و خطوط هر گبرگ را تا جائی که جلو میرود، ادامه دهید. لبههای گلبرگها را محکم بکشید، اما زمانی که قسمت خمیده میانی گلبرگها میرسید فشار را کم کنید. آماده باشید تا در ادامه خط، مداد را برداشته و شروع به کشیدن خط تازهای کنید، بهگونهای که بهنظر برسد گلبرگ دیگری روی کلبرگ پیشین افتاده است. ▪ مشاهده ترسیمات از گلهای رز بزرگتر اگر نقاشی از گلها به سادگی و همچنین با دقت صورت گیرد، آنها بسیار طبیعی و مؤثر دیده میشوند. برای شروع، شکوفهای را که ساختار مناسبی دارد، انتخاب کنید. برای مثال گل رزی که کمی باز شده باشد (غنچه نیمهباز) مناسب این کار است. خودکار dip با ایجاد واریاسیونهای گوناگون در خطوط به طرح شما زیبائی و برجستگی خاصی میدهد. این در حالی است که خودکارهای Draft بیشتر حالتی مکانیکی دارند. برگهای که بافتها و حالتهای خاص و همچنین رنگ را در خود داشته باشد، جلوه کار را بیشتر میکند. شما میتوانید روی برگهای که در قسمت مختلفش از رنگ آمیزی با آب رنگ نیز استفاده شده است، بهره بگیرید. ▪ طراحی
طراحی با مداد یا خودکار از گلها زمانی که خوب، تمیز و لطیف کشیده شوند کار ایدهآلی است، البته اگر به سبک راحت و آسوده نیز کشیده شوند وبهتر خواهد بود. روی سبک ”سنگینی خط“ کار کنید. گاهی فشار سنگین وارد کنید و در مواقع دیگر آرام و روان بکشید.
شما حتی میتوانید از خطوطی که با شتاب کشیده میشوند باری نشان دادن گلبرگها یا چینها استفاده کنید. ▪ بین گلبرگها را بکشید
زمانی که با خطوط طراحی میکنید، سعی کنید سایه گلبرگها را بیش از گلبرگەای دقیق ترسیم کنید. نقطهها و علامتهای کوچک، نمایانگر پرچمها در مرکز شکوفه هستند. توجه داشته باشید که برخی از گلبرگها کوتاهتر و برخی بلندتر به نظر میرسند و همه اینها به زاویه دید بیننده بستگی دارد. ● نقاشی سایه ها: طرح و شکل سایه
تفاوتهای موجود میان این دو نوع سایه
همه سایهها مثل هم نیستند. در حقیقت دو نوع سایه داریم که در هر شیای ایجاد میشوند: طرح سایه و شکل سایه. تشخیص درست و انتخاب هر یک از آنها به نقاشی شما ارزش میدهد. اما تفاوت طرح و شکل سایه در چیست؟ ▪ طرح سایه چیست؟
طرح سایه چیزی است که بهطور معمول آن را با سایه اشتباه میگیریم. طرح سایه، سایهای است که بهخاطر وجود مانعی جلوی منبع نور ایجاد میشود. برای مثال، سایه یک درخت که در مقابل نور خورشید روی زمین میافتد، سایه سیب روی میز یا سایه بینی روی گونه از این نوع هستند.
طرح سایه، سایه تیرهتری است که با مسدود کردن مسیر نور ساخته میشود و بهطور معمول کنارههائی معین و تیز دارد. آنچه باید همیشه به یاد داشته باشید این است که طرح سایه، جسمی جامد نیست و هرچه طرح سایه از جسم فاصله داشته باشد، کم رنگتر و هموارتر میشود و کنارههای آن نامشخصتر میشوند. ▪ شکل سایه چیست؟ شکل سایه، سایهای است که بهدلیل نور ندیدن پشت جسم تشکیل میوشد که مردم بهصورت متداول از آن بهعنوان بخشهائیاز جشم که در سایه قرار گرفته و نور مستقیم به آن تابیده نشده، یاد میکنند و طرح سایهای هم روی آنها قرار نمیگیرد.
شکل سایه هموارتر است و نسبت به طرح سایه، کنارههائی صافتر و معینهٔر دارد. ازآنجا که بهخاطر مسدود کردن مسیر نور، منبع بهطور مستقیم ساخته نمیشود، کمرنگتر هم هست.حضور شکل سایه به منظور سهبعدی نشان دادن جسم ضروری است و در غیر این صورت جسم مورد نظر شما صاف و بیحجم بهنظر میآید. اگر میخواهید متوجه سایههای شکل سایه شوید باید دقت بسیاری در مشاهده داشته باشید. اگر با چشم نیمه باز نگاه کنید بهتر متوجه این سایهها میشود. اگر بخش عمدهای از جمش در نور مستقیم قرار گرفته باشد، شکل سایه کمتری ایجاد میشود. برای مثال، گلدانی را در نظر بگیرید که روی میز قرار گرفته و نور خورشید در ساعت دو بعدازظهر به آن میتابد. لبه بالائی گلدان در زیر نور مستقیم قرار میگیرد، طرح سایهای از گلدان هم روی میز ایجاد میشود. بخشهائی از گلدان که در معرض مستقیم نور قرار ندارد هم شکل سایهها را میسازند. ▪ شگردهائی در نقاشی سایه: اگر با چشم نیمه باز به شی مورد نظر نگاه کنید به سادگی میتوانید بخشهای روشن و تیره جسم را تشخیص دهید. به یاد داشته باشید که سایهها بهوطر کامل سیاه رنگ نیستند و برای نمایش آنها بهتر است از رنگهای تیرهتر موجود در خود شی یا رنگهای تیره و مکمل آنها هم استفاده کنید. ● چشمها در پرتره
یک پرتره خوب پرترهای است که انگار چشمانش شما را در حال حرکت نیز تعقیب میکنند. بنابراین از اینکه سوژه یا مدلتاندرست در حالی نشسته است که مستقیماً به شما مینگرد، اطمینان یابید.این به بدان معنا نیست که سوژه بایددرست جلوی شما و روبهرویتان نشسته باشد. سر او میتواند درست در زاویه شانهای قرار بگیرد یا چشمان او به شما نگاه کند.
منبع: انجمن گرافیکسولوژی http://forum.grafixology.ir//showthread.php?t=330
▪ موهای انسان را نقاشی کنید
اگر میخواهید تصویر شما واقعیتر بهنظر رسد، باید موها صاف و لطیف درست در حالتی مانند سر واقعی کشیده شوند، بهطوری که در حالتی بستهبندی شده و جدا از سر قرار نگیرند. (مگر اینکه بخواهید مدل موی خاصی را به نمایش بگذارید).
سعی کنید زمانی که کارتان خشک نشده، روی خیسیها کار کنید وموها را در جهت خوابشان در کنار یکدیگر بکشید، نه اینکه روی آنها بهصورت تکتک و بعد از اینکه کار خشک شد، کار کنید. زمانی که به شخصی نگاه میکنید تکتک موهای او را نمیبینید، بلکه یک تکهای از مو را با رنگی خاص در کنار تغییراتی واریاسیونی با ترکیبی ماهرانه مشاهده میکنید. به یاد داشته باشید که اگر روی مدل و سوژه شما نور تابیده میشود، در بعضی از قسمتەای مو هایلایت نیز وجود خواهد داشت که آن را از سایر قسمتها متمایز میکند. یکی از سادهترین روشها استفاده از سشوار است.

نقاشی بچه ها را چگونه تفسیر کنیم
نقاشی زبان کودک است. کودکان برخلاف بزرگسالان هستند. آنها از طریق نقاشی کشیدن، قصه گویی، بازی کردن و… شناخته می شوند.نقاشی به ما کمک می کند تا به دنیای درونی و روح کودک پی ببریم، بدانیم چه نیازهایی دارد، آیا کودک ناسازگار یا بیمار است؟ در بزرگسالی می خواهد چه کاره شود و… به دلیل علاقه بسیار ی از خانواده های عزیز و اهمیت نقاشی کودکان تصمیم دارم در این شماره و در چند شماره آتی مفاهیم نقاشی کودکان را به صورت کاملاً خلاصه شده، تقدیمتان کنیم. مفهوم خورشید، ماه، آسمان، زمین، اتومبیل و حیوانات را در این شماره با هم بررسی می کنیم، لطفاً توجه داشته باشید که شما به کودک، موضوع نقاشی نمی دهید و خودش آزادانه نقاشی می کند.خورشید و ماه
در اغلب نقاشیهای کودکان، خورشید دیده می شود. خورشید نشانه امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به قول روانشناسان خورشید به معنی پدر است. وقتی رابطه کودک و پدر خوب است کودک خورشید را در حال درخشیدن می کشد و وقتی رابطه آن دو مطلوب نیست کودک خورشید را در پشت کوه ناپدید می کند.ترس کودک ازپدر به رنگ قرمز تند و یا سیاه در نقاشی دیده می شود. البته با یک نقاشی ما به قضاوت نمی پردازیم بلکه باید چندین نقاشی کودک را بررسی کرد. ماه نشانه نیستی است. اغلب کودکان ماه را کنار قبر و قبرستان می کشند. کودکان در نقاشی خود ماه را با مرگ معنی می بخشند. آسمان و زمین
آسمان به معنی الهام و پاکی است. ولی زمین به معنی ثبات و امنیت می باشد. کودکان خیلی کوچک هیچ وقت خطی برای نشان دادن زمین ترسیم نمی کنند، ولی در سن 5 یا 6 سالگی که آغاز به درک دلایل منطقی می کنند به کشیدن زمین نیز می پردازند.اتومبیل
درجامعه امروزی ماشین نشانه قدرت است، به همین دلیل در نقاشیهای کودکان مخصوصاً پسربچه ها ماشین زیاد دیده می شود. وقتی یکی از اعضای خانواده که اغلب پدر و گاهی خود کودک است، رانندگی می کنند، از دیدگاه برون فکنی اهمیت پیدا می کند. بیشتر نوجوانان به بهانه اینکه کشیدن تصویر آدم حوصله شان را سرمی برد یا سخت است، از کشیدن شکل آدم خودداری می کنند اما به اعتقاد پژوهشگران ترجیح دادن کشیدن ماشین در این دوره خود به خود نشان دهنده وابسته بودن شخص به دنیای خارج و زندگی ماشینی است. البته این مسائل بستگی به سن، فرهنگ وعوامل ذهنی و… نوجوان دارد. حیوانات
اگر در نقاشی کودک شما تصاویر حیوانات دیده می شود ممکن است دلایل مختلفی وجود داشته باشد که شما با صحبت کردن با کودک پی به آن می برید. کودکی که در روستا زندگی می کند و یا حیوانات خانگی دارد و یا عاشق حیوانات باشد و یا حتی زیاد به باغ وحش برود طبیعی است که حیوان بکشد. پس فرهنگ و طرز زندگی کودک در خانواده از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر کودک به نوعی با حیوانات رابطه نداشته باشد و حیوان برای او در دسترس نباشد تصویر حیوان در نقاشی او اهمیت خاصی پیدا می کند. گاهی ممکن است کودک احساس گناه و تقصیری را که تجربه کرده و جرأت نکرده آن را ابراز کند در نقاشی و در قالب حیوان نشان دهد.مثلاً کودکی ممکن است به دلیل اینکه دیشب درجایش خرابکاری کرده و سرزنش شده احساس گناه کرده باشد و در نقاشی اش شکل حیوان خاصی را مثل مارمولک بکشد. کشیدن حیوانات درنده نشانه فشارهای درونی مخفی کودک است. مثلاً کودکی که نسبت به برادر کوچکتر تازه به دنیا آمده اش حسادت می کند، در نقاشی ممکن است گرگ بکشد که این نشان دهنده ترس و دلهره کودک از تازه وارد کوچولو است.دوستان خوبم، توجه داشته باشید که درتجزیه و تحلیل نقاشی کودکان که کاری بسیار ظریف و حساس است چون یک کار تخصصی و تجربی است شما رأی قطعی نمی دهید. کودک شما باید خودش به میل خودش موضوع نقاشی را اتنخاب کند.شما نباید بالای سر او بنشینید و به او مداد رنگی به میل خودتان بدهید. او در نقاشی کردن باید آزادی کامل داشته باشد. در پایان نقاشی از کودک بخواهید که در مورد تصاویر کشیده شده برای شما حرف بزند. این گونه اطلاعات به شما در تجزیه و تحلیل نقاشی کودک کمک می کند. کودکان را به کشیدن تشویق کنید اما آنها را مجبور نکنید که همین الان برای شما نقاشی بکشند.

آشنایی با چند نقاش ایرانی و هندی در اوایل قرن یازده هجری دکتر عیسی بهنام استاد دانشگاه تهران در شماره پیش صحبت از مرقع گلشن بود، معلوم نیست به چه طریق محمد شاه این مرقع را بدست آورده. می‌گویند پیش از این تاریخ مرقع گلشن در خانواده اردلان بوده و در تاریخ 1260 وارد کتابخانه سلطنتی گردید. به هر حال از بررسی این مرقع چنین بر می آید که ترتیب آن، کار شاه قاجار نیست و بطور قطع این ابتکار از شخص جهانگیر پادشاه هندوستان است. با این حال در زمان ناصر‌الدین شاه تعمیرات و تغییرات جزئی در آن حاصل شده، مثلاً گاهی کاغذهائیکه مخصوص پوشش دیوار و کار فرنگستان بوده برای حاشیه صفحات نقاشی شده به کار بده شده است. ولی حاشیه بسیاری از صفحات در زمان جهانگیر ترتیب داده شده و روی آن بوسیله نقاشان چیره دستی مانند آقا رضا مصوریا دولت و عبدالصمد نقاشی شده و ما پاره ای از این نقاشی‌ها را در مقاله پیش نشان دادیم. بسیاری از تصاویر صفحات از بزرگان دربار جهانگیر و نویسندگان و دانشمندان عهد آن پادشاه میباشد. بنابراین شکی نیست که جهانگیر شاه در تنظیم و ترتیب این مرقع مراقبت داشته است. نباید تصور کرد که تمام این تصاویر از عهد جهانگیر است زیرا بسیاری از آنها متعلق به عهد پدر یا جد اوست که برای تنظیم مرقع گردآوری شده و نیز بعضی از آنها متعلق به نقاشانی مانند بهزاد و شاگردانش میباشد که قبل از دوران سلاطین تیموری یا در ابتدای عهد صفوی میزیسته‌اند. در مورد این صفحات دو نکته را نیز باید در نظر گرفت: 1ـ باید دانست که بسیاری از صفحات مرقع گلشن امروز بصورت برگهایی مجزایی است. مثلاً تعدادی از این برگها در نمایشگاه مسکو و لنینگراد در معرض نمایش قرار داده شده. بنابراین بعضی از صفحات بنام«برگی از مرقع گلشن» معرفی می شود که جوانتر از عهد جهانگیر است. معلوم نیست این صفحات بعداً به مرقع ضمیمه شده یا اصولاً تعلق به مرقع نداشته و اشتباهاً آن را به آن آلبوم نسبت میدهند. 2ـ متأسفانه بعضی صفحات بصورت رو نوشتی از کارهای بهزاد یا رضا عباسی و نقاشان معروف دیگر عهد صفوی وجود دارد که در عهد ناصرالدین شاه بدست نقاشان معاصر با زبردستی کامل شبیه بکار نقاشان قدیم تهیه شده و از روی تقلید در زیردست آن امضای هنرمندان قدیم مانند بهزاد یا رضا عباسی را رونوشت کرده‌اند و به درباریان و علاقمندان به نقاشی فروخته اند و با این طریق این صفحات قلب نیز وارد در مجموعه ی پادشاه ایران شده. این گونه تصاویر قلب وارد موزه‌ها و مجموعه های اروپایی و آمریکایی نیز شده و اشکالات زیاد برای محققان تاریخ نقاشی ایران پیش آورده است. علاقه جهانگیر به صفحات مصور بسیار زیاد بوده است. می گویند روزی یکی از سرداران را که عبدالله خان نام داشت برای تنبیه پیش او آوردند جهانگیر از دیدن قیافه ی آن سردار در آن وضع، بحال خنده در آمد و دستور داد نقاشان برای نقش تصویر او آمدند و به این طریق سردار از مجازات رهایی یافت. در حقیقت هنر (یکه صورت سازی) دربار پادشاهان هند شدیداً رواج داشت و این یکی از خصوصیات مکتب نقاشی هند و ایرانی است. جهانگیر علاقه زیاد به خط میر عماد داشت و تعداد زیادی از صفحات میر عماد در مرقع گلشن بوسیله او گرد آورده شده،   [2]   می گویندشاه جهانگیر از مرگ میر عماد سخت ناراحت بود و گفته بود اگر شاه عباس میر عماد را به من داده بود برابر او گوهر می دادم. تمام صفحات مرقع گلشن امضاء ندارند که نقاش دربار جهانگیر بود. بعضی از تصاویر متعلق به یا چند نقاش دربار اکبر شاه‌اند، بشنداس‌یکه صورت ساز معروف و چتر من نقاش دربار شاه جهان و اورنگ زیب و فرخ بیک نقاش عهد اکبر شاه، کورودهن، هاشم ، منوهر، منصور که بیشتر حیوانات و نباتات را نقاشی می کرد، شفیعه بانو، مراد، عبدالشکور، محمد یوسف، هنرمندان دیگری می باشند که کارهایشان در مرفع گلشن دیده می شود.

مرقع گلشن از نظر مطالعه تاریخ نقاشی ایران حائز اهمیت فراوان است. این آلبوم یادگار دوره  ایست که هنر و تمدن ایران در هندوستان مورد علاقه توجه بود. شهبانوی شاه جهان، ممتاز محل، ایرانی بوده، و تاج محل که در جهان شهرت فراوان دارد آرامگاه اوست. پدرش آصف خان صدر اعظم دربار شاه جهان بود. شاعر معروف دربار جهانگیر طالب گیلانی بوده و مطالعه ابو طالب کلیم کاشانی شاعر رسمی دربار شاه جهان بوده است. خواهر ابوطالب ندیمه ممتاز محل بوده، تاریخ نویس شاه جهان که کتاب پادشاه نامه را برای او نوشت از اهالی قزوین بوده است. بکیر خان نجم ثانی یکی از افسران معروف دربار پادشاهان هندوستان بود و «میان میر» استاد دارا شکوه، در سیستان بدنیا آمده بود. ابوالحسن نقاش معروف جهانگیر پسر آقا رضای هراتی بوده است. مرقع گلشن از نظر مطالعه تاریخ نقاشی ایران حائز اهمیت فراوان است.

شکل 1

این آلبوم یادگار دوره  ایست که هنر و تمدن ایران در هندوستان مورد علاقه توجه بود. شهبانوی شاه جهان، ممتاز محل، ایرانی بوده، و تاج محل که در جهان شهرت فراوان دارد آرامگاه اوست. پدرش آصف خان صدر اعظم دربار شاه جهان بود. شاعر معروف دربار جهانگیر طالب گیلانی بوده و مطالعه ابو طالب کلیم کاشانی شاعر رسمی دربار شاه جهان بوده است. خواهر ابوطالب ندیمه ممتاز محل بوده، تاریخ نویس شاه جهان که کتاب پادشاه نامه را برای او نوشت از اهالی قزوین بوده است. بکیر خان نجم ثانی یکی از افسران معروف دربار پادشاهان هندوستان بود و «میان میر» استاد دارا شکوه، در سیستان بدنیا آمده بود. ابوالحسن نقاش معروف جهانگیر پسر آقا رضای هراتی بوده است.

در شکل 1 جهانگیر شاه پسر اکبر شاه و نوه ی همایون پادشاه هند است ـ همایون شاه برای برقراری نظم در کشور خود از شاه طهماسب صفوی کمک خواسته بود و به این زریق توانسته بود مجدداً بر تخت  پادشاهی بنشیند. وی در موقع مراجعت به هندوستان چند نفر از نقاشان ایرانی همراه خود برده بود. در این شکل جهانگیر«بازی»  بر دست دارد و یکی از غلامانش در کنار او ایستاده. جهانگیر قبایی از حریر بر تن دارد و عمامه‌اش با جواهرات مزین شده. سینه بندی از یاقوت     [3]       بر گردنش دیده می شود و کمر بندش از پارچه زربفت است. این تصویر احتمالاً در حدود 1023 نقش شده و سبک نقاشی آن تا اندازه ای از سبک نقاشی اروپایی خصوصاً در ایجاد مناظر، تقلید شده ولی از بسیاری از جهات در ردیف سبکهای نقاشی ایرانی قرار دارد، جز اینکه از نظر «یکه صورت سازی» کاملاً با اصول مکتب نقاشی هند و ایرانی تطبیق می کند. در شکل 2 تقریباً تمام خصوصیات مکتب هند و ایرانی نمایان است. در نقاشی مکتب هرات و مکتب صفوی چنین سابقه ای وجود نداشت که اشخاص را شبیه خودشان نقاشی کنند و منظور اصلی شناختن آنها باشد.

شکل 2

نقاش مکتب هرات سعی می کرد با  ایجاد تناسب رنگها صفحه‌ای بو جود آورد که بیشتر حفظ چشم و روح باشد و قهرمانان صفحات مصور او فقط بهانه ای برای ایجاد هماهنگی خطوط و رنگها بودند. در این جا بر عکس قصد اصلی نقاش این است که خانمهای درباری را با تمام خصوصیات و جزئیات حالت و  قیافه‌هایشان نشان دهد. ضمناً با بر هم زدن تعادل و قرینه سازی و ایجاد یک مرکز دید، در سمت راست تابلو، و ترکیب تضاد میان سیاهی شب و سفیدی دامنهای حریر بانوان، یک سبک کاملاً جدیدی خلق کرده است. ولی اصولی که در این صفحه نقاشی مراعات شده کاملاً اروپایی است. یادآوری نقاط روشنی در بالای صفحه، برای ایجاد تعادل از حیث رنگ، کاری است که «رامبراندت» در تابلوهای نقاشی خود مراعات می نمود. بنابر این مراتب می توان گفت این سبک نقاشی از اصول نقاشی مکتبهای هرات و اصفهان دور شده و راه جدیدی برای خود به دست آورده که از اصلیت آن میکاهد.

شکل 3

با  اینحال این سبک جدید نیز کاملاً ایرانی است زیرا در حدود یک قرن بعد از این تاریخ در تصاویر هزار و یک شب صنیع الملک، و روی بسیاری از تابلوهای رنگ و روغنی و صفحات کتاب ها، و داستانها، و پشت جعبه آینه‌ها، و قلمدانها، ظاهر می گردد. احتمال دارد که این آتش بازی  به مناسبت تاج گذاری شاه جهان پسر جهانگیر شاه که در سال1038 هجری اتفاق افتاد      [4]        انجام گرفته شده باشد، و این صفحه‌ی نقاشی به صورت یادگاری از آن جشن ثبت گردیده است. در این صورت کودکی که دامن بانوئی را گرفته و پشت نقاش کرده است، مراد جوانترین کودکان شاه جهان است که در 1034 هجری بدنیا آمده و در هنگام تاجگذاری در حدود سه سال داشته است. شکل 3 منظره دیگری از این جشن و آتش بازی را نشان می دهد و پر از یک دنیا لطف و ظرافت است. در این جا واقعاً نقاش ما را وارد دنیای هزار و یک شب می کند، و با وجود مصنوعی بودن حرکات موفق شده است صفحه مصور  را بصورت یک قطعه شعر  زیبا یا یک ترانه دلنشین در آورد.

شکل 4

شکل4 شهریار پسر جهانگیر، را نشان  میدهد. وی جام شرابی در دست دارد و دست چپ را روی شمشیر خود گرفته است. شلوار او مانند تمام شلوارهای دوران‌های قدیم راه راه است، و برنگ قهوه‌ای و سبز میباشد. روی آن قبایی از حریر افتاده شده و روی قبا نیز شالی +از حریر دیده می شود، که لبه های آن با یراق طلا مزین شده. روی عمامه‌اش جواهرات متعدد دیده می شود، و گردن بندی از مروارید بر گردن دارد. گوشواره‌هایی بر گوشش آویزان است و کمربند مرصعی بر کمرش دیده می شود، که در آن خنجر زیبایی قرار داده شده. در این شاهزاده خصوصیات مرد جنگجو و جوان جمع شده است. آنچه که در اینجا مورد پسند ما است، ظرافتی است که در نقش این تصویر به کار برده شده و آن را به صورت شاهکاری درآورده است. این جوان برای نامزدش که در شکل 5 دیده می شود خود را اینطور آرایش کرده، زیرا احتمالاً روز نامزدی اوست، و شما نامزد او را در صفحه مقابل این مرقع (شکل 5) می بینید. و این تصویر در آن مرقع طوری قرار داده شده که عروس و داماد به یکدیگر نگاه می کنند و در مقابل هم قرار گرفته اند.

شکل 5

اگر مرقع گلشن را ورق بزنید تقریباً با تمام خانواده بابر شاه آشنا خواهید شد و ما این کار را در مقاله آتیه خواهیم کرد.