ملاک های انتخاب شغل چیست؟

همانطورکه می دانید شغل اهمیت و ضرورت ویژه‌ای در زندگی انسان دارد و در واقع یکی از تصمیم گیری‌های اساسی و سرنوشت‌ساز برای وی می‌باشد. در گذشته که تنوع مشاغل تا به حد امروزی نبوده است، اغلب انتخاب شغل برای فرزندان به صورت موروثی انجام می‌گرفته است. به عبارتی فرزندان همان شغل پدر را انتخاب کرده و آنرا ادامه می‌دادند.

امروزه بنا به دلایل مختلفی کمتر از گذشته این اتفاق می‌افتد و اغلب جوانان در شرایطی قرار می‌گیرند که ناچار به انتخاب شرایط شغلی هستند. البته این امر و خود شرایط شغلی و دلبخواهی بودن آنرا نشان نمی‌دهد. چرا که در موارد زیادی عواملی خاص یک موقعیت شغلی را بر فرد تحمیل می‌کند. با این حال پایه‌های انتخاب شغل و مراحل لازم برای رسیدن به شغل مورد نظر اغلب در سنین پائین‌تر گذاشته می‌شود. افراد با در نظر داشتن عوامل موثر در پایه‌ریزی این مراحل و عوامل دیگر مسیر شغلی خود را هدایت می‌کنند.

استعداد عاملی موثر در انتخاب شغل
استعداد ، عامل مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت افراد در مشاغل و رشته‌های انتخابی‌شان است. بدون داشتن استعداد لازم در یک زمینه یا پیشرفتی حاصل نخواهد شد یا روند آن بسیار کند خواهد بود. بر این اساس آگاهی از میزان و نوع استعداد افراد ، کمک شایان توجهی به آنها خواهد کرد تا پیش‌بینی خوبی از آینده انتخاب خود داشته باشند.

امروزه برای این منظور آزمون‌های استعداد سنجی وجود دارد که می‌توانند به فرد کمک کنند استعدادهای واقعی خود را شناسایی کنند. برخی اوقات دیده می‌شود که استعداد افراد و شناخت‌های آنها در مورد استعدادهای خود تحت تاثیر احساسات و علائق آنها قرار می‌گیرد. فرد که به زمینه موسیقی علاقمندی شدیدی دارد ممکن است این علاقه را به حساب استعداد خود در زمینه موسیقی قلمداد کند. شناخت استعدادها از ملزومات اساسی انتخاب شغل است.

بررسی علائق به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل
علاقه و تمایل انسان در بسیاری از امور زندگی انسان سایه‌گستر است. افراد دوست ندارند به کارها و اموری بپردازند که علاقه و گرایشی به آنها ندارند، چه در مورد کارهای روزمره و چه در مورد شغل و سایر فعالیت‌ها. در واقع علاقه و گرایش در انسان فعال کننده سیستم انگیزش فرد به شمار می‌رود.

انسان بدون علاقه به یک زمینه انگیزشی برای انجام فعالیت و در آن زمینه نخواهد داشت. ممکن است برخی افراد تصور کنند زمانی که شروع به فعالیت کردند کم‌کم احساس علاقه و تمایل نیز در آنها به وجود خواهد آمد اما در واقع چنین مساله ابدا قابل پیش‌بینی است. فقدان علاقه اولیه ممکن است افزایش نارضایتی از فعالیت مورد نظر و ناراحتی‌های جانبی آن را موجب شود.

فرصت‌های شغلی به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل
در برخی جوامع و از جمله در جامعه ما تمامی رشته‌های شغلی از فرصت‌های برابری برخوردار نیستند و در عین حال که بطور کلی فرصت شغلی برای کلیه مشاغل پائین است. اما تفاوت‌هایی بین مشاغل مختلف از این لحاظ وجود دارد. آشنایی با فرصت‌های شغلی شغل انتخابی ، عامل مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد. کسی که در زمینه خاصی مهارت می‌بیند و پایه‌ها و مراحل رسیدن به آن شغل را طرح‌ریزی و طی می‌کند، می‌بایست مساله فرصت‌های شغلی را نیز در نظر بگیرید تا از اتلاف وقت و نیروی خود جلوگیری کند.

عوامل اقتصادی به عنوان عامل موثر در انتخاب شغل
میزان بازده و کارآیی یک شغل حائز اهمیت فراوانی است و در واقع هدف عمده انتخاب شغل دستیابی به درآمد حاصل از آن است. بالا بردن بازده و کارآیی اقتصادی برخی مشاغل توجه افراد را به خود جلب می‌کند و موجب گرایش افراد به آن زمینه‌ها می‌گردد.

جایگاه اجتماعی به عنوان عامل مور در انتخاب شغل
تقریبا تمام افراد تمایل دارند شغلی داشته باشند که از جایگاه اجتماعی خوبی برخوردار باشند. هر چند در عمل بنا به تاثیر عوامل متعدد دیگر ممکن است این تمایل به واقعیت نرسد. اما افرادی که این مساله الویت بیشتری برای آنها دارد منتظر چنین موقهیت‌هایی بوده و با توجه به شرایط فردی خود تلاش می‌کنند چنین شرایطی را برای خود مهیا کنند.

توجه و تاکید زیاد به آن عامل ، گاه مشکل بیکاری را برای افراد افزایش می‌دهد. هر چند وقت یکبار رشته‌ها و مشاغلی در جایگاه اجتماعی بالاتری قرار می‌گیرند و موجب جاری شدن خیلی زیادی از افراد به سمت این رشته و مشاغل می‌گردند.

روش هایی برای انتخاب رشته

برای انتخاب رشته تحصیلی و رشته شغلی مناسب , هرکس باید علاقه , مهارت , انگیزه و ارزشهای شخصی خود را کشف کند .یک روش این است که مختصری از عملکرد و فعالیت روزانه خود در مدرسه و خانه و همچنین سرگرمی و ورزش مورد علاقه خود را یادداشت کنیم .روش دیگر برای کشف استعداد ها, ارزشیابی در جریان یک مشاوره است . به طوری که در جریان مشاوره , جنبه های بسیار زیادی از شخصیت و امکانات ما مطالعه می شود . مهم ترین اقدامات در جریان مشاوره تحصیلی , پیدا کردن و شفاف نمودن توانمندی های فردی و شخصی است .

مشاوره از طریق مطالعه ی تاریخچه ی زندگی , بررسی نمرات دوره ابتدایی, راهنمایی , دوره متوسطه , مرکز پیش دانشگاهی و مصاحبه با فرد تلاش می کند که توانمندی های فرد را بشناسد و ما را به سوی مسیری که بیشترین احتمال موفقیت را دارد , راهنمایی کند .

در این جریان , نظرات دقیق و صحیح والدین نیز بیشترین کمک را در کشف استعدادها ی طبیعی ما می کند.

روشن شدن زمینه ها و موضوعات موردعلاقه نیز مرحله دیگری برای انتخاب رشته تحصیلی و شغلی مناسب ماست . نوع شخصیت و ماهییت عواطف ما هم باید با رشته ی تحصیلی و شغل آینده متناسب و منطبق باشد . رسیدن به دوره تحول انتزاعی و یا نرسیدن به این مرحله از رشد ذهنی وروانی در انتخاب رشته و احتمال موفقیت و یا عدم موفقیت موثر است . به هر حال برای انتخاب رشته ی تحصیلی مناسب باید مجموعه ای از عواملی را که ذکر کردیم در نظر گرفت و نبایستی تنها  یک عامل را محور انتخاب و تصمیم گیری مهم برای زندگی آینده خود قرار داد .

مسئولیت والدین

موضوع دیگر نقش والدین در انتخاب رشته ی تحصیلی و شغلی است . چنانچه والدین در این راه نقش تشویق کننده و حمایتگر را داشته باشند  احتمال موفقیت جوانان بیشتر می شود . بارها پیش آمده است که متاسفانه خانواده ها نقش سازنده ای در انتخاب های جوانان نداشته اند . از والدین انتظار می رود که شناخت و کشف علایق , نگرش ها و استعدادهای جوانان را که جزء وظایف مهم است , جدی بگیرند .

و اما انتخاب رشته

   و اما انتخاب رشته , اگر منظور از انتخاب رشته پر کردن یک فرم با مداد مشکی نرم و پر رنگ است که با کمک دستور العمل دفترچه راهنمای انتخاب رشته صورت می گیرد . البته این کار خیلی اهمییت ندارد و چنانچه وقت این کار را هم نداشته باشیم هیچ اشکالی ندارد که آن را به برادر و یا خواهر کوچکتر خود محول کنیم . با نگاهی به دوستان و آشنایان خود که در کنکور شرکت کرده اند می توانید حدس بزنید که کدامیک از آنها به طور واقعی به دنبال انتخاب رشته هستند و چه کسانی خود رابه دست رشته ها می سپارند . شما انتخاب رشته می کنید یا رشته ها شما را انتخاب می کنند . برخی از داوطلبین تنها هدف آنان قبولی است به هر قیمت که باشد . در انتخاب رشته تحصیلی دقت بیشتر باید داشت . سعی کنید با این همه زحمتی که برای آمادگی در کنکور متحمل شده اید با یک انتخاب رشته مناسب و آگاهانه کار خود را به ثمر برسانید . اگر موفقیت را صد در صد در نظر بگیرید پنجاه درصد آن آمادگی برای کنکور و پنجاه درصد آن انتخاب رشته تحصیلی است .

   همان قدر که  به قبولی فکر می کنید به بعد از قبولی هم فکر کنید . سالانه هزاران نفر دانشجوی سال اول و دوم تقاضای تغییر رشته , انتقال و  حتی  انصراف از تحصیل می دهند . آنان کسانی هستند که فقط به قبولی فکر کرده اندو حالا از انتخاب خود راضی نیستند و تقاضای آنان نیز پذیرفته نمی شود . در انتخاب شهر ها تا حد امکان اول شهر خودتان را انتخاب کنید بعد شهر هایی که امکان راحت تری برای اسکان شما وجود دارد

ملاک های انتخاب رشته تحصیلی

همانطور که می‌دانیم انتخاب رشته بر تمامی ابعاد مادی ومعنوی زندگی افراد، تاثیر می‌گذارد بنابراین لازمست که این انتخاب با دقت و با معقولانه‌ترین وجه صورت پذیرد، چرا که انتخاب نابجا می‌تواند بر آینده تحصیلی و حرفه‌ای فرد اثر گذار باشد.

خود سنجی ازعلائق مبتنی بر نوع شخصیت و همخوانی تحصیلات با تیپ شخصیتی افراد باعث رضایت و موفقیت افراد می‌شود بنابراین، یکی از گام‌هایی که یک فرد بعنوان گام اول باید در ارتباط با شناخت ویژگی‌های فردی خود طی کند، خود سنجی از علائق مبتنی بر نوع شخصیت است.

در واقع در این مرحله، فرد باید به این سوال پاسخ دهد؛ که به تحصیل در چه رشته‌ای علاقه مند است؟چه نوع از مشاغل یا حرفه‌ها وی را جذب می‌کند؟ آیا به رشته‌ای که تحصیل در آن منجر به شغلی که متضمن معاشرت با دیگران باشد، علاقمند است و یا کارهای از پیش تعیین شده و روزمره را دوست‌ دارد؟

توجه به علائق، بویژه در نوجوانی و به ویژه در انتخاب رشته تحصیلی، بسیار مهم و تعیین کننده است. برخی از روانشناسان، معتقدند که هر فرد با توجه به تفاوت‌های فردی در علائق و رجحان‌هایش، با نوع خاصی از رشته‌های دانشگاهی و به تبع آن مشاغل، سازگار است. بنابراین،‌ افراد با تحصیل در رشته‌ای که با تیپ شخصیتی و علائق آنها همخوانی داشته باشد، راضی و موفق خواهند بود.

گفتنی است، حداقل ۶ تیپ شخصیتی واقع گرا، جستجوگرا، هنری، اجتماعی، متهور و قراردادی را از دیدگاه روان شناسی و مطابق با علائق فرد می‌توان برشمرد.

گام دوم؛ بررسی مهارت‌ها است فرد باید علاوه بر ماهیت رشته های تحصیلی به میزان مهارت‌های ارتباطی و فنی خود توجه کند. مهارت‌ها به عنوان کارآیی، سهولت یا زبردستی است که از طریق تمرین و تجربه توسعه داده می‌شود. در این مرحله فرد باید فعالیت‌هایی را که در آن مهارت خوبی دارد، مثل نوشتن، خوب صحبت کردن و از این قبیل را بداند. در واقع مهمترین مهارت‌ها عبارتند از اولیه، فنی و ارتباطی.

مهارت‌های اولیه شامل مهارت‌های نوشتن،‌ محاسبه کردن، خواندن، گوش دادن، صحبت کردن و از این قبیل می‌باشد. مسلما توفیق در هر رشته‌ای نیازمند یک یا چند مهارت اولیه است، به عنوان مثال، داوطلب رشته علوم ارتباطات، در صورتی که به روزنامه نگاری علاقه مند باشد، باید حداقل دارای مهارت‌ خوبی در نوشتن باشد، یا فردی که قصد دارد رشته مشاوره یا روان شناسی را بخواند، ‌باید حداقل شنونده خوبی باشد.

مهارت‌های ارتباطی، شامل مهارت‌های اجتماعی، ‌کارگروهی، مذاکره و رهبری و ارتباطات انسانی است.

مهارت‌های فنی، مهارت‌هایی را در بر می‌گیرند که اجزای اصلی آن، کنجکاوی، دقت نظر، ابتکار، آموزش، رفع مشکل و حل مساله است. این مهارتها بیشترین ارتباط را با مهارت‌های تولیدی و کمترین اشتراک را با مهارت‌های اداری، مالی و روابط عمومی دارند.

فرد هنگام انتخاب رشته تحصیلی باید از یک سو، به ماهیت رشته‌های تحصیلی توجه کند و از سوی دیگر،‌ میزان مهارت‌های اولیه، ارتباطی و فنی خود را ارزیابی کند.

گام سوم؛ شناسایی اهداف و ارزش‌های فردی است. مدرک تحصیلی بخش مهمی از موقعیت اجتماعی آینده نزدیک و دور فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در انتخاب رشته شناسایی اهداف و ارزش‌های فردی به عنوان آن چیزی است که مبنای اصول و معیار رفتاری فرد می‌باشد و شامل کمک به جامعه، کسب شغل، کسب درآمد، کارکردن مستقل یا با گروه است. از ارزش‌های تاثیرگذار در انتخاب رشته می توان به کسب موقعیت اجتماعی، کسب شغل و درآمد مناسب، استقلال در زندگی و کمک به دیگران را برشمرد.

مدرک تحصیلی و شغل متناظر با آن، بخش مهمی از موقعیت‌های اجتماعی آینده نزدیک و دور فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. موقعیت اجتماعی مناسب، می‌تواند رضایت خاطر و در نتیجه سلامت روحی و روانی را تامین کند و در حقیقت اگر هدف از ادامه تحصیل، کمک به دیگران است، باید رشته‌ای را انتخاب کند که ویژگی‌ آن، یاری رسانی یا کمک به دیگران می‌باشد؛ مثل مشاور، پزشک، مددکار اجتماعی یا پرستار.

انتخاب رشته، بایدها و نبایدها

همانطورکه می‌دانید انتخاب های ما نقش زیادی را در زندگی ایفا میکنند و به طور معمول مهمترین انتخاب ها در سنینی صورت می گیرد که ما تجربه کمی داریم . بنابراین شادی و رضایت آینده تا حد زیادی بستگی به انتخاب صحیح رشته تحصیلی و حرفه ای دارد .

گاهی اوقات با ورود به رشته دلخواه برگ زرینی از زندگی یک شخص ورق می خورد و گاهی عدم علاقه و عشق به رشته تحصیلی نقطه تاریکی برای استعدادها و علاقه های فرد می باشد . که در مقاطع مختلف زندگی فرد سایه می افکند . یاد آوری این حادثه تلخ همواره فرد را به تفکر وا می دارد که اگر در رشته ای دیگر تحصیل می کرد ، موقعیت های پیشرفت و جهش را بهتر می توانست درک کند و دریابد.
آنچه که توسط سازمان سنجش به داوطلبان کنکور سراسری توصیه می شود این است که داوطلبان می بایست کد رشته های انتخابی خود را به ترتیب علاقه مندی در فرم انتخاب رشته درج نماید. مطلب مهمی که در این توصیه کوتاه به چشم می خورد، پر نمودن فرم انتخاب رشته به ترتیب علاقه مندی است. اصولاً علاقه به معنی ترجیح میان اشیاء مختلف هنگام تصمیم گیری است. به عبارتی دیگر علاقه نوعی انگیزه بالفعل است. علاقه و رغبت یاد گرفتنی هستند و بر اثر تعامل با محیط خارج حاصل می شوند. علاقه زمانی بوجود می آید که انسان چیزی را دوست بدارد، آن را مورد توجه قرار دهد، درباره آن بیاندیشد و از آن لذت ببرد.

نتایج تحقیقات مختلف نشان می دهد که هر چه سن فرد بالاتر می رود، رغبت، هوش و استعداد را نیز تحت تأثیر قرار می دهد بطوری که اگر فردی انگیزه کاذبی در انتخاب رشته داشته باشد علایق وی نیز بطور کاذب تغییر خواهد یافت. بعنوان مثال فردی ممکن است در اثر القاء دیگران نسبت به یک رشته خاص بصورت کاذب علاقه مند شود و آن را بعنوان ادامه تحصیل انتخاب کند ولی پس از فارغ التحصیلی متوجه شود که آن رشته با روحیات او منطبق نبوده است. متأسفانه در میان جامعه ما در اثر باورهای غلط بعضی از افراد، علاقه مندی کاذبی نسبت به رشته هایی همانند علوم پزشکی، مهندسی، حقوق و … وجود دارد.
بر اساس شواهد موجود در مراکز مشاوره یکی از بهترین مسایلی که برای دانشجویان مشکلات روحی مختلف ایجاد می کند نداشتن علاقه به رشته تحصیلی که عمدتاً به عدم آشنایی آنها در زمان انتخاب رشته برمی گردد. اگر رشته تحصیلی بر علایق و رغبت های واقعی فرد منطبق نباشد، دانشگاه علاوه بر اینکه نمی تواند موجب القاء فکری و شخصیتی در او شود بلکه باعث خستگی روحی و جسمی در او می گردد. میل و علاقه در هر کار سبب می شود شخص با انرژی بیشتری فعالیت کند. بسیاری از دانشجویان به خاطر آنکه به رشته تحصیلی خود علاقه نداشته‌اند، ترک تحصیل کرده‌اند و تعدادی دیگر نیز نتوانسته‌اند در رشته خود موفق باشند.