روش تحقیق

طرح مسئله

بین آزمایشگاه و امکانات آزمایشگاهی (متغیر مستقل) و یادگیری دانش آموزان (متغیر وابسته) رابطه ای وحود دارد. 

فرضیه ها

1- وجود آزمایشگاه و مواد آزمایشگاهی باعث یادگیری دانش آموزان می شود .

2- داشتن آزمایشگاه مجهز و مواد کافی باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

3- داشتن معلم مسلط به وسایل آزمایشگاهی  باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

4- نظم و انضباط در آزمایشگاه باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

5- انجام آزمایش توسط دانش آموزان باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

6- داشتن گروه های آزمایشگاهی در یک کلاس باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

7- همکاری بین والدین با معلم آزمایشگاه ی باعث افزایش یادگیری دانش آموزان می شود.

بسمه تعالی

دانش آموز عزیز برای بهبود آزمایشگاه و کمک به تحقیق دبیر مربوطه به سوالات پاسخ صحیح دهید.

1- آیا در مدرسه شما آزمایشگاه وجود دارد؟     بله ()            خیر ()

2- آیا در مدرسه شما مواد آزمایشگاهی کافی وجود دارد؟    بله()              خیر()

3- محیط آزمایشگاه مدرسه شما چگونه است؟   عالی     خوب       متوسط         ضعیف

4- آیا گروه های آزمایشگاهی در کلاس شما تشکیل شده است؟  بله  ()        خیر()

5- آیا در آزمایشگاه شما متصدی آزمایشگاه وجود دارد؟     بله ()            خیر ()

6- آیا بعد از دبیر آزمایشات علوم را به صورت گروهی انجام می دهید؟  بله ()            خیر ()

7- آیا در مسابقات آزمایشگاهی شهرستان شرکت کرده اید؟   بله ()            خیر ()

8- آیا در امتحانات نوبت اول و دوم امتحان آزمایشگاهی برگزار شد؟  بله ()            خیر ()

9- آیا وسایل و مواد آزمایشگاهی درس علوم را به خوبی می شناسید؟ بله ()            خیر ()

10 - رابطه یادگیری درس علوم شما  با انجام آزمایشات چگونه است؟

عالی     خوب       متوسط         ضعیف

با تشکر دبیر علوم تجربی

چکیده
انسان که موضوع تعلیم وتربیت و به عنوان یک عامل فعال در فرآیند تدریس مورد نظر است ، نیازها و رغبتهای متفاوتی دارد
اگر برنامه ها و سایر فعالیت های مدرسه با توجه به رغبت های محصلان تنظیم شوند در این صورت به طور فعال در آنها شرکت می کنند و در نتیجه نه تنها بهتر و آسان تر یاد می گیرند بلکه می آموزند که چگونه خود را با شرایط مدرسه وفق دهند
لذا در این مقاله به تاثیر آزمایشگاه فعال در زمینه درس علوم در مدارس اشاره شده است.
مقدمه
قرن ها ست که نظریه پردازان آموزشی بر این باورند که اگر فراگیران به جای آن که صرفاً دانش را دریافت کنند ، خود در جستجو و در صدد کشف آن باشند ، یادگیری با معنا تر ، کامل تر و در نتیجه سود بخش تر خواهد بود .روش آموزش معلمان بزرگی چون سقراط به این صورت بوده است بر این روش متفکرانی چون روسو وپستالوزی نیز صحه گذاشته و آن راتایید کرده اند.
معلمی حرفه ای متشکل از دانش و مهارت های گوناگون است . یک معلم باید برای تدریس مطلوب ، همزمان مجموعه ای از دانش ها را به طور هنرمندانه در هم بیامیزد تا در مسیر ترکیب و بکارگری آنها تدریسی اثر بخش طراحی و در کلاس درس ارائه کند. اهداف آموزشی بر اساس چنین فعالیتی امکان تحقق می یابند . در واقع حرفه ی معلمی با تعامل مفهومی طیف متنوعی از دانش ها شکل می گیرد . در عصر جدید که معلم و دانش آموز در اقیانوسی از اطلاعات غوطه ورند ، معلم نقش سکان داری را دارد که کشتی و عوامل آن را به سمت مطلوبی هدایت می کند. آزمایش و تجربه عینی یک پدیده علمی چه مسیری را در سر راه دانش آموز قرار می دهد که شوق او را به آموختن دوصد چندان می کند؟ در این نوشته خواهیم دانست!
ضرورت انجام پژوهش
یکی از ویژگی های بارز انسان کنجکاوی است که ازدوران کودکی تا پایان عمر اورا به دانستن وکشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق میدهد این نیروی درونی تکاپوی انسان را برای کسب علم و گریز از جهل افزون می کند .
بخشی از دانش امروز بشرکه حاصل مطالعه وجستجوی او در جهت شناخت جهان مادی ونظام ها و قوانین آن است علوم تجربی نامیده می شود بشر برای کشف شناخت جهان مادی عمدتا” از ابزارهای حسی خود استفاده می کند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و تکیه بر آن بسیارضروی است.دانش آموزی که به مدرسه وارد می شود از یک سو دارای نیروی خداداد کنجکاوی است نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه وپاسخی برای پرسش های بیشمار میکشاندواز سوی دیگراین دانش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که دنیای علم وتکنولوژی است آماده شود برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یاد گیری از حالت انفعالی یعنی یاد گیری به روش سنتی به حالت یاد گیری فعال درآید.
اهداف پژوهش
رفع موانع یادگیری فعال و ارائه راهکارها در این زمینه و یادگیری فعال آن است که دانش آموزدر تولید مفهوم مشارکت دارد در مقابل ،یادگیری انفعالی قرار دادن دانش آموز در مقابل مفاهیم آماده واز پیش طرح شده ای است که انتظار میرود که آن ها را حفظ کند در یادگیری فعال موضوع مهم آموختن مطالب همراه بادرک وفهم آن هاست این نوع آموختن تنها ازراه در گیر شدن مستقیم با مسئله وکسب تجربه های دست اول حاصل می شود اما دریاگیری انفعالی تاکید بر خواندن مطالب و حفظ کردن آن هاست
تدریس پویای علوم تجربی بر اساس آموزش فعال علوم
درس علوم تجربی ، درس یادگیری بعضی از دانشها برای استفاده عملی بهتر در زندگی است . بنابراین . بخش تئوری باید به گونه ای با بخش عملی آمیخته شود که هم قوه ی جستجو گری را در دانش آموزان شکوفا نماید و هم دانستن و کشف مجهولات را برای آنها نشاط آور سازد و هم آنچه را برای زندگی در دنیای امروز و فردا به آن نیازمندند به آنها بیاموزد .
آموزش فعال و پویای درس علوم تجربی فرد را قادر می سازد راه حل مسائل و کشف مجهولات را بیابد که این آموختن برای زیستن است .
روشهای آزمایش
1- تدریس بخش دنیای زنده بصورت گروهی با شرکت در یک پیک نیک .
- هدف : آشنایی با موجودات زنده ، رشد ، تکثیر و نحوه زندگی آنها
- عملکرد : برای این منظور قبلاً از دانش آموزان خواسته می شود اگر موجود زنده ای اعم از گیاه یا جانور در منزل دارند برای جلسه آینده به کلاس بیاورند.
برای این منظور کلاس درس به حیاط مدرسه انتقال داده می شود و به روش پیک نیک و دور هم نشستن کلاس اداره می شود ، چون انسان فطرتاً موجودی طبیعت گراست ، اغلب دانش آموزان با انگیزه و رغبت بیشتری در این فعالیت شرکت می کنند
جلسه درس پس از حضور و غیاب و پرسش از دروس گذشته به این روش آغاز می شود که ؛ از دانش آموزان پرسیده می شود موجود زنده به چه موجودی گفته می شود ؟ دانش آموزان با شرکت در بحث ، نظرات خود را بیان می کنند . سخنان آنان را روی تخته نوشته تا از نتیجه ی آنها مشخصات و ویژه گی های موجود زنده بدست آید . سپس از آنها خواسته می شود هدف از این ویژه گی ها چیست ؟ برای فعال تر نمودن دانش آموزان از آنها خواسته می شود برای جلسه آینده هدف از این ویژه گی ها را با پرسش از بزرگتر ها – کتاب هایی که خوانده اند و یا کسب اطلاعات از اینترنت نوشته و به کلاس بیاورند . تا در بحث جدید شرکت نمایند .
در مرحله بعدی ، موجودات زنده دانش آموزان توسط خودشان معرفی شده ، و هر دانش آموز موظف است در مورد موجود زنده ای که به کلاس آورده است و در مورد نحوه زندگی ، تغذیه ، روش تولید مثل و یا تکثیر- نحوه نگهداری از آن موجود و .... مطالبی را برای همکلاسیهای خود بیان کند.
نتیجه اینکه ، دانش آموزان با موجودات زنده ی متفاوتی که می توانند آنها را در محیط زندگی خود همراه داشته باشند ، آشنا شده و با کسب اطلاعات درصورت تمایل از آنها نگهداری کنند .
2- تدریس اندامها و دستگاههای بدن با تشریح اندامهای طبیعی توسط معلم و دانش آموزان .
- هدف : مشاهده و تشریح بصورت گروهی .
- عملکرد : برای این منظور جهت تدریس دستگاههای گردش خون و دفع ادرار و تنفس ابتدا در حین تدریس توسط معلم تشریح شده و ضمن آنکه تصویر آن روی تخته کشیده می شود ، قسمتهای مختلف آن توضیح داده شده و ساختمان آن بررسی می شود . سپس دانش آموزان گروههای مختلف ، اندام مورد نظر را که به آزمایشگاه آورده اند ، تشریح می کنند و ساختمان و نوع کار هر قسمت را شرح می دهند . در این روش دانش آموزان اندامها را به عینه مشاهده نموده و امر یادگیری – یاد دهی تسهیل می یابد .
سایر فواید آزمایشگاه برای دانش آموزان
1- سنجش مشارکتی و گروهی :
- هدف : مبادله اطلاعات بین دانش آموزان یک گروه با بنیه ی عملی متفاوت .
- عملکرد : در این روش دانش آموزان در گروههای مختلف با بنیه ی علمی متفاوت سازمان دهی می شوند ، سوالات مطرح می شود و گروهها به صورت مشورتی با هم پاسخ می دهند . دراین روش اطلاعات بین دانش آموزان مبادله شده و سپس معلم از بین برگه های افراد گروه ، فقط یک برگه را تصحیح نموده نمره را برای کل گروه ثبت می نماید .
در ارزشیابی گروهی و یا به عبارتی مشارکتی ، این امکان فراهم می شود تا یاران آموزشی ( افراد ذیربط ، ذینفع و ذیعلاقه ) در فرآیند قضاوت نسبت به برنامه مورد ارزیابی سهمی بر عهده داشته باشند . کاربرد این الگو در نظام آموزشی ابزاری برای بدست آوردن تجربه و فراگیری از تجربیات است . و شرکت کنندگان در برنامه را قادر می سازد که از تجارب ، موفقیتها و نا کامی های پیش آمده ، درس بیاموزند تا بتوانند بهتر عمل کنند .
2- سنجش عملکردی :
-هدف : با لا بردن سطح دقت و کنجکاوی دانش آموزان در کارهای علمی – آزمایشگاهی
- عملکرد: در این آزمونها که به دو صورت عملی و کتبی برگزار می شود دانش آموز آزمایشهای انجام شده را مجدد با دستور کار انجام داده و یا به سوالات تئوری مربوطه که بر اساس هفت سطح حیطه ی یادگیری بصورتهای متفاوت مطرح می شود پاسخ می دهد .
در بعضی از موارد از دانش آموزان خواسته می شود در صورت تمایل ماکت اندام ها را با خمیر کاغذ که طرز تهیه آن نیز آموزش داده می شود را درست کنند و به کلاس بیاورند نمره ی این کارها بعنوان نمره ی مستمر و سنجش تکوینی محسوب می شود .
توصیه به آموزگاران
کار وبحث گروهی درکلاس : برای مشارکت دانش آموزدر فرآیند تدریس وارزش یابی وایجاد روحیه همفکری وهمیاری وایجاد رقابت سالم می توان کلاس درس را به گروههای 3یا4 نفره تقسیم کرد به طوری در هر گروه دانش اموزان بادرجات مختلف (خوب ، ضعیف ،متوسط وجود داشته باشند) در کار گروهی تقشیم کار باعث ایجاد انگیزه وپویایی کار می شود وتوانایی دانش آموزرا برای یادگیری عمیق تر وماندگارترمی کند
در کار گروهی یکی از مشکلات اصلی شکل آرایش صندلی ها ونیمکت های کلاس است تغییر آرایش کلاس یا تشکیل کلاس در آزمایشگاه با محیط های باز دیگر فرصت های مناسب وجذاب را برای یادگیری فراهم می کند
در کلاس علوم دانش اموزان هر گروه با نظارت وراهنمایی سرگروه فعالیت های داخل یا خارج کلاس را بر عهده می گیرند (انجام ازمایش – ساخت وسیله)هدف اصلی در هر گروه انجام دادن آزمایش وفعالیت به صورت گروهی است نه به صورت انفرادی در گروه
البته باید توجه داشت دانش آموزان بعضی فعالیت هارا در منزل داده ونتیجه آن را در دفترعلوم نوشته و به کلاس ارائه دهند
معلم میتواند با تهیه ی فهرست مانند نمونه دانش اموزان راهنگام انجام دادن آزمایش زیر نظر داشته باشد وگرو هارا به دقت مشاهده کرده وارزشیابی کند
پوشه کار :هر دانش آموز می تواند در کلاس برای انجام فعالیت های بیرون از کلاس (اطلاعات جمع آوری کنید، بحث کنید ،تحقیق کنید و...) پوشه ای درنظربگیرد سپس با اطلاعاتی که می تواند به دست آورد (از طریق دیدن فیلم ،مطالعه ، تجربه ی عملی، تحقیق وپرسش از دیگران) مطالب را جمع بندی کرده وبا فهرست بندی در پوشه ی کاردر موقع لازم در اختیار گروه قرار دهد دانش آموزان هر گروه در پایان کلاس می توانند با مشورت اطلاعات خود را به بحث وگفتگو گذاشته سپس با نظر معلم گزارش فعالیت خود را به کلاس ارائه دهند ونتیجه گیری کلی داشته باشند .
پرسش وپاسخ : یکی ازروشهایی که به کارگیری ان درکلاس درس دانش اموزان را به سمت یادگیری فعال سوق میدهد روش پرسش وپاسخ است
در یک کلاس فعال وخوب علوم هم دانش آموزان وهم معلم سوال کننده و پاسخ دهنده هستند اما نکته ی اسا سی چگونه پرسیدن وچگونه پاسخ دادن است .بهترین نوع پرسش ها ، پرسش های فعالیت طلب هستند یعنی پرسش هایی که دانش آموز را به انجام دادن فعالیتی برای پاسخگویی ودر نتیجه یادگیری فعال وا می دارند معلم هنرمند معلمی ست که پرسشهای دانش آموزان را به یک سلسله فعالیت های یادگیری تبدیل کند تا دانش آموزان با انجام دادن این فعالیت ها به پاسخ خود برسند
معلم میتواند برای یافتن بعضی پاسخ ها از افراد متخصص ومطلع دعوت کند تا دانش آموزان مستقیما به جواب های خود برسند یا این که کتاب ها ،مجله ها ومنابع دیگری را به دانش اموزان معرفی کند گاهی هم میتوان پرسش دانش آموز را به سمت یک فعالیت مناسب هدایت کرد.
ارزشیابی : ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رامتخصصان این امر فرایند جمع آوری اطلاعات از آموخته های انان وقضاوت درمورد حدود آن آموخته ها تعیین می کنند به عبارت دیگرمعلم درفرایند ارزشیابی ،اطلاعاتی جمع آوری می کندتا با تفسیر آنها معین کند که دانش آموز چه دانشی فرا گرفته وچه توانایی هایی کسب کرده است.
از آن جا که آموخته هادرسه حیطه دانشی ،مهارت ونگرشی است لزوما" معلم در ارزشیابی بایدآن چه را دانش آموز دراین سه حیطه فراگرفته ارزشیابی کند.
تهیه کارت امتیاز : برای دادن امتیازات ویژه به دانش آموز می توان کارتهای امتیاز را تهیه کرد. ومعلم با نظر خود آن را درجه بندی کند در شرایطی که معلم کار جدیدی از دانش اموز می بیند مثل ساخت وسایل ، تهیه ی فیلم عکس وگزارش در ارتباط با موضوع درس و... وپیشرفت تحصیلی، میتواند امتیاز ویژه ای به دانش اموز بدهد . پس از پرشدن امتیازات این کارت می تواند بانظر مدیر و مشارکت شورای مدرسه به دانش آموزی که کارت امتیازآنها تکمیل شده باشد هدیه ای تعلق بگیرد.
ساخت وسایل وابزار ازمایشگاهی در کلاس : باید دانش آموزان را تشویق کرد که در رابطه با دروسی که لازم است وسایل ساده آموزشی بسازند اگر ساخت وسایل هزینه بروقت گیر است به طور گروهی این کار انجام شود ودر مدرسه یا خارج از مدرسه به طراحی یا ساخت وسیله کمک اموزشی بپردازند می توان در کلاس قفسه ای برای نگه داشتن وسایل کمک اموزشی دانش آموز تهیه کرد ودر موقع لزوم از آن استفاده کرد یا در آزمایشگاه نمایشگاهی از این وسایل ترتیب داد این کار باعث تشویق وایجاد روحیه خلاقیت اعتماد به نفس و پشتکار در انها می شود وبه دانش آموزان نشان می دهیم که به سعی وتلاش آن ها توجه داشته و برای کار آنها ارزش قائل هستیم
تدریس در محیط باز وبازدیدهای علمی : برای افزایش وارتقای کیفیت اموزشی می توان کلاس درس را به فضای باز انتقال دهیم مثلا هنگامی که معلم درس گیاهان دانه دار را تدریس میکند اگر در باغچه ی مدرسه یافضای اطراف مدرسه نمونه ای ازاین گیاهان وجود دارد بابردن دانش آموزان به آن جا ونشان دادن این گیاهان علاوه برایجاد روحیه ی شادی ونشاط میتوان باعث فعال شدن کلاس و تعمق یادگیری شد بازدیداز مراکز علمی ومشارکت متخصصان آنجا درامر تدریس مانند مرکز انتقال خون، موزه ی علوم طبیعی و... نیز ازمواردیست که به بهبود کیفیت آموزش کمک می کند
سایر موارد :
- تعیین هدفهای رفتاری مورد نظر که دانش آموزان از طریق انجام دادن آزمایش باید آنها راکسب کنند.
- برای انجام دادن یک آزمایش برنامه باید به گونه ای تنظیم شود که مراحل کار قدم به قدم مشخص و معلوم باشد .
- تفهیم کامل موضوع به دانش آموزان پیش از شروع هر فعالیت آزمایشگاهی ، معلم باید دانش آموزان را با مراحل انجام دادن کار آشنا کند . نکات ایمنی لازم را به آنها گوشزد کند .
- تهیه و آماده کردن کلیه لوازم و ابزارهایی که مورد نیاز دانش آموزان است.
- بررسی تمام جزییات آزمایش پیش از شروع هر فعالیت آزمایشگاهی مانند اطمینان از بی نقص بودن ابزار و وسایل .
- آمادگی معلم برای پاسخ گویی به سوالات دانش آموزان در ارتباط با فعالیت های مورد نظر که به آنها برای رسیدن به هدفهای درسی کمک خواهد کرد.
- از دانش آموزان خواسته شود هنگام انجام آزمایش نتایج حاصل را یاد داشت کرده گزارش های خود را در دفتر کار ثبت و ارائه دهند .
- داوری در در اثر گذاری بررسی های آزمایشگاهی در مسیر اهداف ( کارآمد بودن مواد و وسایل ، روش ها ، راهبردها و عملکرد فراگیران )‌
نقش آزمایشگاه ها در فرایند یاد دهی و یادِگیری
در ابتدای قرن بیستم رویکرد اثبات گرایی وآموزش با اثبات وفهم مطالب با آزمایش وتجربه تقریباَ با روند ایجاد و رشد تمام رشته ها ی علمی حکمفرما شد. در اوایل قرن گذشته دست اندر کاران آموزش به اهمیت به کار گیری واستفاده از وسایل کمک آموزشی پی بردند و متوجه شدند هر قدر موضوعات علوم پایه عینی وملموس تر باشد میزان یادگیری بیشتر خواهد شد.
آزوبل وبرونر: به استفاده از وسایل دیداری ، شنیداری و نمایشی وآزمایشگاهی تاکید می کردند و معتقد بودند که با استفاده از این وسایل میتوان به درجه بالایی از آگاهی و مهارت عملی دست یافت .
الکساندر وسیلور: اظهار می دارند در یک برنامه درسی منظم که بر مبنای آموزش های عملی استقرار وتوأم باشد می تواند نقشه ای باشد برای هدفهای کلی وجزیی در یک جامعه پیشرفته صنعتی ومترقی.
بعد از جنگ جهانی اول نارضایتی بسیاری در علم حاصل شد. دانش آموزان محتوی علوم را یاد نمی گرفتند وبا مهارتهای لازم و ضروری علم تجهیز نمی شدند . درغرب مسئولین آموزش وپرورش ومراکز دانشگاهی به ناچار در برنامه های درسی خود تجدید نظر کرده ،معلمین علوم برای تدریس از وسایل آزمایشگاهی و کارگاهی استفاده کردند ،این امر باعث شد دانش آموزان علاقه بیشتری از خود نشان دهند وثمرات استفاده از آزمایشگاهها در تدریس باعث شد دانش آموختگان با آمادگی بیشتر جذب بازار کار و مؤسسات و کارخانه ها شوند در نتیجه تحول چشم گیری در پیشرفتهای صنعتی در کشورهای غرب ایجاد شد .در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نظام آموزشی درصدد رفع مشکلات ناشی از افت تحصیلی دانش آموزان بوده است .یکی از راه حل های ارائه شده در این سالها استفاده هم زمان ازدروس تئوری و عملی است دراین راستا سعی شده است که مدارس از وسایل کمک آموزشی درقالب آزمایشگاه استفاده کنند تا بتوانند بااین روش نیاز خود را برطرف نمایند، اما عدم برنامه ریزی دقیق وعدم وجود هزینه مناسب یا نبودن فضای مناسب و نیروی متخصص باعث شده است که دراین راه نظام آموزشی ما با روندی کند سیر صعودی راطی کند .
موانع دروس آزمایشگاهی
عوامل مختلفی راکه باعث عدم استقبال معلمان ازانجام فعالیتهای آزمایشگاهی می شوند ، شناسایی کرده اند که برخی از آنها عبارتند از :
- عدم تسلط ومهارت کافی درمعلمان نسبت به فنون آزمایشگاهی به علت نارسا بودن این آموزش ها در حین تحصیلاتشان
- بالا بودن هزینه ها ی مربوط به وسیله های آزمایشگاهی
- پیشرفت سریع فناوری وپیچیده و پیشرفته تر شدن روش های آزمایشگاهی وعدم همخوانی مهارتها ی معلمان با این تغییرات وپیشرفتها
- پیچیده ودشوار بودن شیوه ها ی مدیریت آزمایشگاهی به دلیل مسایل مربوط به انتخاب متصدیان آموزش دیده و مسایل مربوط به ایمنی ، حفظ ونگهداری وسایل.
در کشور ما در مدارس مسایل مختلفی مانع از مهارت یافتن ویاد گیری بهترمی شود . شاید یکی از مسایلی که باعث شده دبیران وداش آموزان در استفاده از وسایل با مشکل مواجه شوند ونتوانند زیاد در کارها وفعالیتها ی تحقیقی شرکت داشته باشند ناقص بودن وسایل آزمایشگاهی ، نبودن امکانات مناسب دیگر ، عدم آشنایی با وسایل و یا نداشتن مهارت لازم ویا نبودن ساعات معین ومشخص آزمایشگاه در کنار ساعات درسی و ... می باشد .
موانع خلاقیت
موانع خلاقیت را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: فردی، اجتماعی و سازمانی.
موانع فردی خلاقیت: نداشتن اعتماد به نفس و ترس از انتقاد و شکست، تمایل به همگونی و عدم تمرکز ذهنی ازمهمترین آنها است. به طور کلی موانع فردی خلاقیت شامل موارد زیر است:
نداشتن اعتماد به نفس، دلسرد شدن، تأکید بر عادت‌های پیشین، محافظه‌کاری، وابستگی و جمود فکری، نبود تمرکز ذهنی، استفاده نکردن از طرفین مغز، مقاوم نبودن، کمرویی، انعطاف‌پذیر نبودن.
موانع رشد خلاقیت در دانش‌آموزان
تأکید زیاد بر نمره دانش‌آموز به عنوان ملاک خوب بودن
روش‌های تدریس سنتی و مبتنی بر معلم محوری ‌
عدم شناخت معلم نسبت به خلاقیت
نبود حداقل امکانات لازم برای انجام فعالیت‌های خلاق دانش‌آموزان
اهداف و محتوای کتاب‌های درسی
توجه نکردن به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان
عدم پذیرش ایده‌های جدید
ارائه تکالیف درسی زیاد به دانش‌آموزان
استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر اشتباه
جهت‌گیری خلاقیت در سازمان‌های آموزشی
نقش ازمایشگاهها در یاد گیری درس علوم
- روش تدریس به کمک کارهای آزمایشگاهی و عملی ممکن است به منظور های مختلفی بکار رود مثلاَ گاهی ممکن است به منظور آشنا کردن شاگردان باجنبه ها ی عملی یک مفهوم علمی وزمانی به منظور فراهم آوردن محیطی مناسب برای حل مسئله ای یا مهارت یافتن برای مشاغل آینده بکار گرفته شود .
- استفاده ازآزمایشگاهها می تواند ضمن بالا بردن کیفیت آموزش ویاد گیری یک عامل بسیار تحریک کننده در فعالیت آموزشی باشد .
- آزمایشگاه و استفاده از آن د رتدریس می تواند برای حس کنجکاوی وتقویت نیروی اکتشاف واختراع وتفکر دانش آموزان واعتماد به نفس ورضایت خاطر آنها باشد .
- استفاده از آزمایشگاه وآزمایش کردن به هنگام تدریس فعالیت آموزشی ویادگیری را جالب توجه وشیرین می نماید و در نتیجه دانش آموزان خسته وبی حوصله نمی شوند .
- هنگامی که دانش آموز یادگیری را به روش آزمایشگاهی تجربه می کند ، می تواند اشیاء را لمس کند ، ببیند ، بو کند ، بچشد ، به صدا گوش دهد .
- هنگامیکه معلم و دانش آموز به روش آزمایشگاهی در کنار هم کار می کنند حس تعاون و مشارکت در میان آنها تقویت می شود .
- روش آزمایشگاهی سبب رشد و گسترش مهارتهایی می شود که در مجموع دانش آموزان را به سوی مطالعه و تحقیق بیشتر سوق می دهد.
نقش تجهیزات آموزشی در یادگیری درس علوم
- اینگونه وسایل اساسی قابل لمس را برای تفکر وایجاد مفاهیم بوجود می آورند وتمرکز حواس ایجاد می کنند .
- توجه و علاقه دانش آموزان را بیشتر می کند .
- یادگیری را سریع ترومؤثر تر وپایدا رتر می کند .
- تجارب واقعی ، عینی و حقیقی را در اختیار فراگیران قرارمی دهد .
- باعث تنوع در یاد گیری می شود .
- بازدهی و کسب مهارت رابیشتر می کند .
رشته علوم تجربی در ژاپن
در اینجا یک الگوی موفق از تلفیق علم و عمل را که در دنیا وجود دارد از روی منبعی که در انتها ذکر شده مورد بررسی قرار دادم تا بتوانیم به تصویری از آنچه مد نظر داریم تا به آن برسیم دست یابیم
یکی از مهمترین اهداف آموزشی علوم در ژاپن که با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور هماهنگ است، آموزش علوم و فناوری، توانایی فکر کردن، تصمیم‌گیری وشناخت طبیعت و قوانین حاکم بر آن است. درمدارس ابتدایی ژاپن در پایه‌های اول و دوم (به ترتیب 6 و 7 ساله‌ها) از یک برنامه درسی درهم تنیده تحت عنوان «مطالعه محیط زندگی» استفاده می‌شود. در این برنامه درسی، دانش‌آموزان با پدیده‌های علمی محیط اجتماعی، طبیعی و زندگی روزانه خود آشنا می‌شوند تا به یک دید علمی دست یابند. این دوره آموزشی بیشتر به کسب تجربه و انجام فعالیت‌های عملی تأکید دارد. در طول این دو سال اول و دوم ابتدایی، معلمان وظیفه دارند تا فرایند آموزش را بر سه حیطه متمرکز نمایند. این حیطه‌هیا عبارتند از: موجودات زنده ومحیط آنها، ماده وانرژی و کره زمین وجهان. این حیطه‌های شامل موضوعاتی از زیست‌شناسی، فیزیک، شیمی وزمین‌شناسی هستند
اهداف مورد نظر در آموزش علوم دوره ابتدایی ژاپن و برنامه درسی این دوره عبارتند از: رشد توانایی حل مسئله، علاقه به طبیعت و انس گرفتن با آن و درک پدیده‌ها واشیاء طبیعی است
در برنامه درسی پایه اول و دوم ابتدایی؛ کودکان ضمن آشنایی با طبیعت و انس گرفتن با آن، در طول انجام مشاهده و کسب تجربه، از افکار ونگرشهای علمی استفاده می‌نمایند. همچنین کودکان به اهمیت حفظ محیط زیست و انجام تغییراتی در مواد طبیعی بدون صدمه زدن به طبیعت پی می‌برند.
در برنامه درسی پایه سوم ابتدایی؛ افزایش توانایی کودکان در جهت آشنایی با گیاهان معروف و گشتن به دنبال آنها، آزمایش و تجربه فرایند رشد آنها و شناخت اجزا بدن آنها؛ افزایش توانایی کودکان در جهت آشنایی با خواص آب و هوا از طریق فشار دادن به ظروف محتوی آب و هوا؛ افزایش توانایی کودکان در جهت آشنایی با خواص مواد موجود در سطح زمین با جمع‌آوری سنگها و خاکها و پیش‌بینی تغییرات دیده شده؛ جزو اهداف در نظر گرفته شده است.
در برنامه درسی پایه چهارم ابتدایی؛ افزایش توانایی کودکان جهت آشنایی با حرکت، رشد گیاهان و محیط زیست، از طریق مشاهده و جمع‌آوری گیاهان موجود در پیرامون آنها؛ افزایش توانایی کودکان جهت آشنایی با تغییرات دیده شده در فلزات، آب وهوا از طریق سرد و گرم کردن آنها؛ افزایش توانایی کودکان جهت آشنایی، جریان آب در کره زمین، از طریق مشاهده حرکت آن درسطح زمین و پیدایش رودخانه‌ها؛ جزو اهداف مد نظر است.
در برنامه درسی پایه پنجم ابتدایی؛ افزایش توانایی کودکان جهت آشنایی با مکانیسم تولید مثل، رشد و میوه‌دهی گیاهان؛ افزایش توانایی کودکان جهت درک تفاوت بین روش های حل شدن مواد در آب ونقش دما و مقدار ماده در فرایند انحلال و تجربه عملی حل کردن مواد در آب؛ افزایش توانایی کودکان در درک پدیده تغییر آب و هوا از طریق مشاهده تغییرات دما، ابرها، باد و غیره و همچنین نحوه استفاده از اطلاعات دیداری و غیره؛ جزو اهداف مورد نظر است.
در برنامه درسی ششم ابتدایی؛ افزایش توانایی کودکان جهت درک نقش و جایگاه آب در بدن وعملکرد برگها در رشد گیاهان؛ افزایش توانایی کودکان در درک خواص و تغییرات محلولهای آبی و کاربرد انواع محلولهای آبی؛ افزایش توانایی دانش‌آموزان جهت درک ویژگی ستاره‌ها و حرکت آنها از طریق مشاهده میزان روشنایی، رنگ و موقعیت آنها؛ از مهمترین اهداف مورد نظر می‌باشد.
در اجرای هر چه بهتر برنامه درسی قصد شده، خانواده‌های ژاپنی وظیفه دارند تا با مشاهده فعالیت‌های انجام گرفته، نقش نظارتی داشته و مدرسه و فرزندانشان را در این امر یاری نمایند. کتابهای درسی نیز از طرف ناشرهای مختلف و با نظارت وزارت آموزش و پرورش چاپ و توزیع می‌شوند. این کتابهای درسی که میانگین صفحات آنها 50 صفحه است شامل اطلاعات پایه‌ای جهت کمک به دانش‌آموزان بوده و اغلب به صورت مصور تهیه می‌شوند و در انجام فعالیت‌های عملی و تنظیم فعالیت‌های آموزشی، کمک زیادی می‌کنند. در برنامه درسی علوم دوره ابتدایی برای هر سال تحصیلی تقریباً 105 کلاس ساعت(دوره 45 دقیقه‌ای) برای هر پایه ابتدایی در نظر گرفته شده است.
الگوهای مشابهی نیز در برنامه درسی دوره راهنمایی ژاپن در پایه‌های اول تا سوم در دو حیطه در نظر گرفته شده است. در حیطه اول مفاهیم فیزیک و شیمی و در حیطه دوم مفاهیم زیست‌شناسی و زمین‌شناسی مطرح شده است. موضوع‌های برنامه درسی دوره راهنمایی شباهت زیادی با دوره ابتدایی دارد. برای افزایش رشد و توانایی دانش‌آموزان در زمینه نگرشهای علمی و عمیق‌تر فکر کردن، درک آنها ازمواد و پدیده‌های مشاهده شده در طبیعت، تلاش می‌گردد تا توجه و کنجکاوی آنها نسبت به طبیعت از طریق مشاهده وانجام آزمایش افزایش یافته و از این طریق دیدگاه، نگرش وافکار آنها رشد یابد
در طول دوره سه ساله راهنمایی، به رشد دانش و توانایی حل مسئله در علوم تأکید زیادی شده است. موضوع‌های ارائه شده برای این دوره سه ساله عبارتند از:
پایه‌ اول راهنمایی:
1- آشنایی با مواد و تغییرات آنها
2- آشنایی با پدیده‌های فیزیکی
3- زندگی گیاهان و تنوع گیاهی
4- زمین و منظومه شمسی
پایه دوم راهنمایی:
1- تغییرات شیمیایی، اتم‌ها ومولکولها
2- جریان الکتریکی
3- زندگی حیوانات و تنوع آنها
4- آب وهوا و تغییرات آنها
پایه سوم راهنمایی:
1- تغییرات شیمیایی و یونها
2- حرکت و انرژی
3- ارتباط بین موجودات زنده
4- تغییرات دیده شده در سطح زمین
با توجه به سرفصل‌های ارائه شده، یک معلم علوم می‌تواند برای آموزش موضوع‌های درسی مورد نظر، از انجام آزمایش، گردش علمی وانواع فعالیت‌های دیگر استفاده نماید.
در دوره راهنمایی، معلمان علوم بیش از یک سوم از وقت کلاس را در آزمایشگاه سپری می‌کنند. علاوه بر آزمایشگاه، فعالیت‌های عملی مناسبی نیز در محیط و طبیعت پیرامون مدرسه انجام می‌دهند. کتابهای درسی علوم دوره راهنمایی ژاپن به صورت درهم تنیده وتوسط بخش خصوصی تهیه می‌شوند و وزارت آموزش و پرورش نقش نظارت بر تهیه این کتابها را ایفا می‌کند. کتابهای تهیه شده به طورگسترده‌ای از نمودارها و شکل‌های رنگی جهت بیان مفاهیم علمی وانجام فعالیت‌های آموزشی مورد نظر استفاده می‌کنند. تعداد صفحات هرکتاب درسی دوره راهنمایی به طورمیانگین 135 صفحه است. در این دوره نیز تعداد 105 کلاس ساعت(دوره 50 دقیقه‌ای) برای یک سال تحصیلی جهت آموزش علوم در نظر گرفته شده است
در برگه یا کارنامه تحصیلی موارد قابل ثبت در مورد هر دانش‌آموز بدین شرح است :• نتایج مربوط به هر موضوع درسی• نتایج مربوط به فعالیت‌های خاص• وقایع رفتار فردی و اجتماعی• رفتارهای موردی که مشاوره و راهنمایی را می‌طلبد• چگونگی حضور و غیاب دانش‌آموز در مدرسه و کلاس درس
درسالهای اخیر نظام ارزشیابی ژاپن دچار تحول شده و با انجام اصلاحاتی از نوآوریها و شیوه‌های مطلوب ارزشیابی استفاده وسیعی به عمل آمده است.
برخی از نوآوریهای نظام ارزشیابی ژاپن عبارتند از :• حذف امتحان پایانی• استفاده از ارزشیابی به عنوان اهرم بازخورد• توجه به تفاوتهای فردی و سنجش آن از طریق نظرمعلم• تهیه پرونده تحصیلی برای هردانش‌آموز شامل نظرات معلم، مشاوران و راهنمایان تحصیلی، میزان درسهای گذرانده شده و فعالیتهای اجتماعی• خودارزشیابی و بازتاب فعالیت‌های کلاسی دانش‌آموزان در گروه• طرح پرسش‌های انتقادی از دانش‌آموزان به منظور بهبود فعالیت‌های آموزشی• استفاده از مشاهده رفتار دانش‌آموزان در کلاس درس
دانش آموزان چگونه علوم را بهتر میآموزند
دانش آموزان چگونه علوم را بهتر میآموزند ؟
قبل از آن که به سئوال بالا پاسخی داده شود چند نکته را باید در نظر داشت.
- تصمیم بگیرید که از آموزش علوم چه منظوری داریدانرا در خاطر نگه دارید و مراقب باشید که از راه خارج نشوید و کار خود را ارزشیابی کنید تا چه اندازه به هدف نزدیک شده اید
- هدف مورد نظر باید به هدف شاگردان نزدیک باشدودر وصول به آن باید از دانش آموزان کمک گرفت.
- به دانش آموزان راه های همکاری و انتخاب راهنماهاو تصمیم های گروهی را آموخت . اگر معلمی خودش تمام تصمیم ها را بگیرد دانش آموزان چگونه طرح بریزند و با هم همکاری کنند .
- از دانش آموزان بخواهید که از روش علمی برای تفکر در ضمن کار پیروی کنند و در برابر عقاید دیگران روشن فکر کنند و تعصب بخرج ندهند .
- به آن ها یاد بدهید در صورتی که به اشتباه خود پی بردند نحوه ی تفکر خود را عوض کنند .
- در رسیدن به نتیجه عجول نباشند .
- در مورد اشیائ پیرامون خود کنجکاو باشند و با توضیحات سطحی قانع نشوند .
- سخنرانی های طولانی مثلا" در مورد زندگی گیاهان و جانوران دردی را دوا نمی کند بگذارید نگاه کنند و بدقت امتحان کرده وخودشان کشف کنند که چه عجایبی در دنیای ما وجود دارد .
اما برای آموزش علوم به کودکان با در نظر گرفتن نکات بالا باید به نکات زیر نیز توجه کرد :
1 – آزمایش کردن : آزمایش کردن یکی از مهمترین وسایل آموختن اصول ونتایج کلی علم است .
الف ) آزمایش باید ساده باشد
ب ) باید به نحوی انجام گیرد که دانش آموز را به تفکر وادارد .آزمایشی که معلم همه جزییات را بطور واضح به شاگرد بگوید به رشد فکری نوآموزان کمکی نمی کند .
ج ) دانش آموزان باید از منظور آزمایش با خبر باشند . قبلا" بطور واضح روی تخته کلاس نوشته شود .
د ) برای رسیدن به هدف آزمایش باید طرح ونقشه ای داشت .مصالح کار باید بوسیله دلنش آموز فراهم شود .
ه ) بسته به نوع آزمایش حتی المقدور دانش آموز آزمایش را انجام دهد .
و ) آزمایش ها با وسایل ساده انجام گیرد .
ز ) دانش آموزان در نتیجه گیری باید با احتیاط عمل کنند زیرا یک بار آزمایش کردن نمی تواند چیزی را ثابت کند .
ح ) بیا موزد که از نتایج بدست آمده در زندگی روزمره استفاده کند .
2 – خواندن : خواندن یکی از موثرترین راه های آموختن مطالب علمی است .البته وقتی مفید است که به وسیله موثر علم آموزی تبدیل شود .کتاب های مستند باید در دسترس دانش آموزان باشد .
الف ) تفاوت میان حقیقت و داستان های ساختگی با خواندن کتاب های علمی مشخص می شود .
ب ) دانش آموز باید مطالعه را به منظور خاصی مثل تحقیق درستی یا نادرستی یک موضوع انجام دهد .
ج )بیاموزند که چگونه در هنگام مطالعه از مطلب مورد نظر یادداشت برداری انجام دهند .
د ) انتخاب کتاب مورد مطالعه بسیار مهم است چه بسا انتخاب کتابی که مطالب آن برای او نا مفهوم باشد او را دلسرد می کند .
3 – مشاهده : مشاهده راه اساسی دیگر برای آموزش علوم است . مشاهده از طریق خوب دیدن – خوب شنیدن – لمس کردن حتی بوئیدن و چشیدن و ... انجام می گیرد . اما باید بیاموزد که مشاهدات را با دقت انجام دهند و درست گزارش بدهند . دارا بودن این قابلیت شرط اساسی است و بدون آزمایش بی ارزش است
4 – گردش علمی :گردش در بیرون به منظور حل مسیله و جمع آوری اطلاعات و چیز های جالب بخش مهمی از آموزش علوم است .اگر گردش های علمی به درستی طرح نشوند این عیب را دارد که برای معلم فقط دردسر و روز تعطیلی برای دانش آموزان باشد .معلم باید قبلا از محل دیدن کند وبا راهنما در مورد هدف از بازدید را گوش زد کند .
5 – استفاده از وسایل بصزی : دیدن یک فیلم ( ثابت –متحرک ) و دیدن مولاژ و عکس و مربوط به موصوع درس ویا مدل های مربوطه می تواند کمک شایانی به آموزش علوم کند .
نتیجه گیری
دانش اموزان از طریق فعالیت های گوناگون می توانند علم آموزی کنند . انتخاب هر نوع فعالیتی هم بستگی به آن دارد که هدف چه باشد پس فعالیت را نه برای خود فعالیت بلکه برای دست یابی به فهم بیشتر و علاقه زیاتر یا ارج نهادن انجام دهیم. هر فعالیت باید اصول علمی را واضح تر و جالب تر سازد و به شاگردان این امکان را بدهد که علاوه بر مغز ها دست ها ی خود را نیز به کار گیرند.
موانع اقتصادی و فرهنگی در سر راه کلاسهای علمی و عملی در کشور ما بسیار زیاد است و چنانچه شرح داده شد نیازمند همت دوجانبه دانش آموزان و مسئولین آموزشی است امیدوارم روزی فرا رسد که نیازی نباشد به سایر کشورها نگاه کنیم و خود را از آنها عقب ببینیم، اموزش صحیح و عملی در سنین پایه حتی مشکلات آتی جامعه را نیز کاهش میدهد منجمله مشکل اشتغال
به امید اینکه گامهای پایه ای برای خودکفایی واقعی و نه شعار گونه
روش تحقیق
گفتگو با برخی مسئولین آموزشی، اینترنت، مقاله های تحقیقاتی روزنامه ها، صحبت با دانش آموزان .
منابع
اینترنت :creativity.ir
Irandabir.ir
badrian.blogfa.com
کتاب :
را بطه ی معلم و دانش آموز، هایم گینوت
مطالعه تطبیقی استانداردهای آموزش علوم در ایران و چند کشور موفق، دکتر عابد بدریان