بازیافت پلاستیک

بازیافت پلاستیک ها ...

در ساخت انواع ظروف و کیسه هاى پلاستیکى از انواع مواد پلیمرى استفاده مى شود. با توجه به قابلیت بازیابى اکثر پلیمرها، مى توان مواد پلاستیکى را پس از مصرف و دور انداختن مجدداً طى فرایند بازیافت مورد استفاده قرار داد. مسئله مهم و اساسى در این میان استفاده از مواد بازیافت شده در مصارف غذایى است. در واقع صحبت از آن دسته از مواد بازیافت شده اى است که براى بسته بندى و نگهدارى مواد غذایى غیرمجاز هستند. مهندس شهرستانى مسئول بخش بسته بندى اداره کل آزمایشگاه هاى کنترل غذا و داروى وزارت بهداشت مى گوید: «در ساخت ظروف پلاستیکى مختلف، مواد پلیمرى متفاوتى به کار برده مى شود به عنوان مثال:

جدول کدهای معرف پلاستیکها : (این کدها را می توانید در زیر بطری ها و ظروف پلاستیکی پیدا کنید که معرف جنس پلاستیک به کار رفته در تولید این ظروف است و بازیافت کنندگان بر اساس این کدها فرایند بازیافت را طراحی می کنند)

۱- ‍‍PETE Polyethlene Terephthalate بطری های نوشابه و آب معدنی و روغنهای مایع

۲- HDPE High Density Play ethylene بطری های شیر ، ظرفهای زباله ، بطری های مواد پاک کننده

۳- V Vinyl (Sometimes seen as PVC.for polyviny)Chloride بعضی بطری های روغن خوراکی ، ظروف بسته بندی گوشت

۴- LDPE Low Density Polythylene  ظرفهای تولیدی ، ظروف غذا و ظروف نان

۵- PP Polypropylene ظروف ماست ، بطری شامپو ، نی نوشابه ، ظروف مارگارین ، پوشک بچه ۶- PS Polystyrene لیوان یک بار مصرف ، شانه های کوچک تخم مرغ

۷- OTHER هر نوع دیگر از پلاستیک

• نحوه ساخت کیسه هاى پلاستیکى
گرانول هاى پلى اتیلن را به شکل فیلم هاى نازک درآورده و پس از برش فیلم ها در ابعاد دلخواه به کیسه تبدیل مى کنند. و در صورت تولید کیسه هاى رنگى هنگام تبدیل گرانول پلى اتیلن به فیلم از رنگدانه پلاستیک یا مستربچ (به مقدار یک تا پنج درصد) استفاده مى کنند.
• نحوه ساخت ظروف یک بار مصرف
ابتدا مواد پلیمر (PE، PP ،PS) را به صورت فیلم هایى با ضخامت مورد نظر تبدیل کرده و سپس با استفاده از قالب هایى خاص به اشکال مختلف تبدیل مى شوند.
• بازیافت مواد
در فرایند بازیافت مواد پلاستیکى نوع پلیمرى که باید بازیافت شود مدنظر قرار مى گیرد.بدین ترتیب که هر نوع پلیمر جدا از انواع دیگر بازیافت مى شوند، در غیر این صورت فرایند بازیافت با اشکال روبه رو خواهد شد. به عنوان مثال: پلى اتیلن ها با هم، پلى پروپیلن ها با هم و پلى آمیدها با هم بازیافت مى شوند، چرا که هنگام فرایند بازیافت مواد پلاستیکى را خرد سپس ذوب کرده و مجدداً مورد استفاده قرار مى دهند بنابراین اگر ترکیبى از مواد پلاستیکى مختلف نظیر ظروف یک بار مصرف با انواع مختلف خرد و سپس ذوب شوند، با توجه به متفاوت بودن نقطه ذوب ترکیب ناهمگونى ایجاد مى شود. مسئله بعدى نداشتن رنگ در مواد پلاستیکى است که اهمیت بسزایى در فرایند بازیافت دارد. به دلیل اینکه پلیمرهاى رنگى داراى رنگ یکنواختى نیستند پس از بازیافت رنگ تیره پیدا مى کنند در نتیجه کارخانه هاى سازنده براى به دست آوردن یک رنگ ثابت از دوده استفاده کرده سپس مواد پلیمرى مذاب را به صورت فیلم درآورده و به کیسه پلاستیکى تبدیل مى کنند، که ما از آنها به صورت کیسه هاى زباله مشکى استفاده مى کنیم.گاهى به دلیل کاربرد ناصحیح دوده تماس دست با این کیسه ها باعث جذب ذرات دوده از راه دست مى شود. بنابراین در حال حاضر کارخانه هاى صنایع غذایى مجاز نیستند مواد بازیافتى را براى نگهدارى و بسته بندى مواد غذایى به کار ببرند. دلیل اصلى آن نیز عدم رعایت اصول بازیافت مواد پلاستیکى در ایران است. گفتنى است براى تولید کیسه هاى پلاستیکى شفاف از مواد اولیه بکر استفاده مى شود در حالى که اکثریت پلاستیک هاى مشکى موجود در بازار از مواد بازیافتى تهیه مى شود.
• مناسب بودن پلاستیک ها در کاربردهاى غذایى
تمامى پلیمرها از بکر تا آنهایى که بازیافتى بوده و همچنین ظروف پلاستیکى حتماً باید قبل از استفاده در صنعت غذایى تحت آزمون Food grade قرار بگیرند. این آزمون تحت استانداردهاى اتحادیه اروپا (EEC) و آمریکایى (FDA) انجام مى شود. با انجام آزمون هایى که در اداره کل آزمایشگاه هاى کنترل غذا و دارو نیز قابل اجرا هستند میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها به سمت مواد غذایى مشابه سنجیده مى شود. در واقع وزارت بهداشت مقاومت و میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها را در حلال ها یا محلول هاى مشابه مواد غذایى مى سنجد. به عنوان مثال براى سنجش مقاومت یک ماده پلیمرى نسبت به غذاى اسیدى از اسید استیک ۳ درصد استفاده مى کنند و یا براى سنجش مقاومت نسبت به چربى از شاخص هاى چربى (n هپتان و الکل ۱۵ درصد) استفاده مى کنند و پس از اندازه گیرى میزان مهاجرت، food grade بودن یا نبودن ظروف پلاستیکى مشخص مى شود. از آنجا که در هر صورت مهاجرت از ظروف به غذا تا حدى وجود دارد مقدار مجازى براى مهاجرت توسط استانداردهاى بین المللى درنظر گرفته شده است.
• افزودنى ها
پس از انجام عمل پلیمریزاسیون براى تولید مواد اولیه پلیمرى از مواد افزودنى نظیر آنتى اکسیدان، استابیلایزر، پلاستى سایزر و... با مقدار کنترل شده استفاده مى شود. بنابراین مهاجرت آنها به مواد غذایى باید کنترل شود.
• گرما
انتخاب نوع مواد پلاستیکى از نظر نقطه ذوب و میزان تحمل گرما مهم است بنابراین در سیر تولید، میزان مقاومت ظروف پلاستیکى در برابر گرما بررسى مى شود.
• بطرى هاى آب و نوشابه
بطرى هاى آب و نوشابه از جنس پت (PET) هستند. در صورتى که این ظروف Food grade باشند از نظر بهداشتى مشکل ایجاد نمى کنند. تنها مسئله وجود ماده استالدئید در این ظروف است که باعث تغییر طعم و بوى آب و مواد نوشیدنى مى شود البته میزان مهاجرت استالدئید در حدى نیست که خاصیت بیمارى زایى داشته باشد.
• مشکل دست زدن به کیسه هاى زباله
پلاستیک هاى مشکى که در حال حاضر در بازار هستند هیچ کدام براى مصارف غذایى مناسب نیستند و مشخص نیست کجا و تحت چه شرایطى تولید شده اند. این مواد در اثر تماس با مواد غذایى آنها را آلوده کرده و عوارضى را براى انسان به دنبال خواهند داشت. گفتنى است اگر مواد پلاستیکى پس از بازیافت براساس پایه پلیمرى خود مشکل نداشته و به آزمون هاى Food grade پاسخ دهند براى نگهدارى و بسته بندى مواد غذایى مناسب خواهند بود.
• نحوه شناسایى
در حال حاضر به دلیل استفاده غیرمجاز از پلیمرهاى بدون پایه food grade در بسته بندى و نگهدارى مواد غذایى، شناسایى صحیح این محصولات توسط مردم تا حدودى با مشکل روبه رو شده است. وزارت بهداشت در این راستا سعى کرده است کارخانه هاى تولیدکننده ظروف یک بار مصرف را از کارخانجات تولیدکننده قطعات پلاستیکى در مصارف صنعتى تفکیک کند. ضمن اینکه کارخانه هاى تولیدکننده ظروف پلاستیکى براى مواد غذایى باید پروانه ساخت داشته باشند. در کشور ما ظروف یک بار مصرف زیادى در بازار هستند که علاوه بر food grade نبودن، مواد اولیه مصرفى آنها و خط تولید آنها بهداشتى نیست. قابل ذکر است تمام ظروف یک بار مصرفى که در ایران به کار مى رود از مواد اولیه بکر تهیه مى شوند ولى بکر بودن مواد اولیه دلیلى بر food grade بودن آنها نیست.

مراحل بازیافت پلاستیک و PET ...

پس از جمع‌آوری پلاستیک‌های ضایعاتی، کارگاههای آسیاب کننده آنها را خریداری می‌کنند. در مرحله بعد، تعدادی از کارگران که مسئول تفکیک پلاستیک‌ها بر مبنای رنگ و جنس آنهایند جداسازی پلاستیک‌ها را آغاز می‌کنند. این کارگران به طور معمول پلاستیک‌ها را از نظر جنس به دو نوع بادی و تزریقی و نیز از نظر رنگ‌بندی به انواع بی‌رنگ، سفید، زرد، آبی و سبز تقسیم می‌کنند. 

در ساختمان پلاستیک‌های بادی مانند پلی‌اتیلن، پلی وینیل کلراید (PVC) بسیار فشرده وجود دارد و به همین دلیل اینها انواع خشک و شکننده‌اند در حالی که پلاستیک‌های تزریقی مانند پلی‌اتیلن با تراکم پایین LDPE، و پلی‌اتیلن تر‌فتالات (PET) نرم‌تر و انعطاف‌پذیرترند. هدف اصلی از جداسازی این دو نوع مواد از یکدیگر آن است که کیفیت حاصل از مخلوط کردن این دو نوع پلاستیک مطلوب نیست و مخلوط حاصل به صورت شن‌ریزه از دستگاه بیرون می‌آید.

از نظر رنگ‌بندی نیز ارزش ریالی پلاستیک‌ها متفاوت است به هر میزان که از طرف مواد بی‌رنگ و یا با رنگ روشن به طرف رنگ‌های تیره‌تر می‌رویم از ارزش ریالی پلاستیک‌ها کاسته می‌شود، به این معنی که پلاستیک‌های بی‌رنگ یا کریستالی بالاترین قیمت و پلاستیک‌های کدر و متمایل به رنگ مشکی پایین‌ترین قیمت را دارند. در مرحله بعدی، پلاستیک‌های جدا شده را در یک آسیاب بزرگ می‌ریزند و آنها را به صورت تکه‌های بسیار ریز (چیپس) خرد می‌کنند. پلاستیک‌های خرد شده در این مرحله آماده فروش به کارخانه‌های بازیافت پلاستیک هستند. در کارخانه و در نخستین مرحله، پلاستیک‌های خرد و ریز در یک ظرف شستشو قرار می‌گیرند و پس از شست و شو در یک سبد خشک کن پخش می‌شوند. در قسمت زیرین این سبد یک منبع حرارت‌زا با گرمای ملایم قرار دارد.پس از این که پلاستیک‌ها خشک شدند، در دستگاه «اکسترودر»، قرار می‌گیرند. این دستگاه شبیه به چرخ گوشتی بزرگ است، با این تفاوت که ناحیه میانی آن مجهز به سیستم‌های حرارت‌زا (منظور از سیستم‌های حرارت‌زا، تعدادی المنت با مقاومت بالاست که توان تولید حرارت بسیار زیادی را دارند. حرارت‌زا، تعدادی المنت با مقاومت بالاست که توان تولید حرارت بسیار زیادی را دارند). حرارتی که این سیستم ایجاد می‌کند به طور متوسط بین 250 تا 150 درجه سانتی‌گراد است. به کمک حرارت تولید شده، پلاستیک‌های خرد و ریزقبلی به صورت خمیری از داهانه «اکسترودر» خارج می شوند.خمیرها را در یک ظرف آب قرار می دهند تا سرد و سفت شوند و بعد آنها را در داخل آسیاب می‌ریزند. این دستگاه خمیر سفت شده را به گلوله‌ها و گویچه‌های پلاستیکی (گرانول) که نسبتا ریز و خرد هستند تبدیل می‌کند. این گویچه‌های پلاستیکی (گرانول‌ها) را می‌توان ماده خام ثانوی تلقی کرد. در مرحله نهایی، این گرانول‌ها را در دستگاه‌های قالب‌گیری می‌ریزند و محصول مورد نظر در قالبی که از قبل طراحی شده است تولید می‌شود. محصولاتی را که در مرحله قالب‌گیری به شکل نامطلوب و ناقص تولید می‌شوند، دوباره آسیاب می‌کنند و مورد استفاده قرار می‌دهند.