آشنایی با ارزشیابی توصیفی قسمت اول

چرایی طرح :

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یکی از عناصر مهم و اساسی برنامه های درسی و نظام های آموزش و پرورش جهان محسوب می شود . لذا با عنایت به اهمیت این عنصر در روند فعالیت یاددهی – یادگیری ، ارائه شیوه های نوین در این زمینه و ارتقا سطح دانش معلمان و سایر دست اندرکاران تعلیم و تربیت ، ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد .

از طرفی رویکرد یکسان موجود برای ارزشیابی تحصیلی از سال 1303 تاکنون ، به صورت امتحان کتبی – شفاهی نمود پیدا کرده و در این رابطه ملاک ثابت ( 20-0 ) همواره پایدار بوده است . در اکثر کشورهای جهان نیز ، توجه به ابعاد شخصیت فراگیر ذهن علمای تعلیم و تربیت را به استفاده از شیوه های نوین ارزشیابی سوق داده است و تجارب موفقی در این زمینه موجود می باشد .

تعریف : به استناد تعریفی که توسط دکتر حسنی و همکاران ایشان از ارزشیابی توصیفی شده است ، به مصداق ذیل دست پیدا می نماییم :

)به کارگیری مقیاس مقوله ای رتبه ای ، به جای مقیاس فاصله ای ( 20-0 ) و به کارگیری کارنامه ی توصیفی و ابزارهایی برای سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان متناسب با مقیاس مورد نظر (اهداف:

بهبود کیفیت فرآیند یاددهی – یادگیری :

۱-سوق دادن توجه و جهت گیری روند یاددهی – یادگیری از محفوظات و انباشت ذهن دانش آموزان و بیان آن از طریق نمره و عدد به یادگیری عمیق ، ماندگار و یادگیری کاربردی و توصیف آن به کمک روش های متنوع کیفی
2- فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف فرهنگ بیست گرایی :

وجود فرهنگ بیست گرایی در جامعه که حتی به قشر فرهنگیان نیز رسوخ کرده ، تبعات ویژه ای را به همراه خود یدک می کشد .

در این رابطه طرح ارزشیابی توصیفی تلاش نموده است این باور را در جامعه تقویت نماید و در پرتو آن برای فرهنگ بیست گرایی بکوشد که :

)‌بهره کودک از فرصت یادگیری مهم است و آن که مشخص گردد در چه وضعیتی قرار دارد نه صرفا کسب نمره آن هم از نوع بیست آن (
3- تاکید بر اهداف آموزش و پرورش از طریق توجه به فرآیند یادگیری به جای تاکید بر محتوا به راستی در شیوه های سنتی چه اندازه در راستای تحقق اهداف آموزش و پرورش تاکید می شود و چه اندازه انتظارات مورد نظر قابل دسترسی می باشد ؟

طرح نوین ، اهداف و انتظارات سیستم آموزشی را از معلم و فراگیر مورد توجه قرار داده ، اذهان  دست اندرکاران را به تحقق واقعی و ملموس اهداف و انتظارات معطوف می دارد .
4- فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی :در راستای تحقق واقعی طرح ، از طریق برجسته شدن رویکرد ارزشیابی تکوینی در زمینه کاهش اعتبار امتحانات پایانی تلاش مستمر صورت می پذیرد و وضعیت کنونی امتحانات که به منزله ی هدف تلقی شده در جهت روشن شدن درس خواندن برای فهمیدن است نه فقط برای امتحان دادن کوشش می گردد .

5- افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی – یادگیری با کاهش اعتبار نمره :

آیا تاکنون به این امر دقت نموده اید که ارزش و اقتداری که برای نمره و کسب نمرات و معدل بالاتر و بهتر ترسیم شده ، در اغلب اوقات استرس و فشار روانی خاصی را برای فراگیران به همراه داشته است .متاسفانه افزایش بار این استرس در دوره های پایین تر به وضوح بیشتری مشاهده می گردد . چرا که فشارهای بیرونی ناشی از معلمان ، والدین و ... که ایجاد می شود بعد مساله را دارای وجه حادتری می سازد . همه ی این استرس ها ، محیط یادگیری را به محیطی پر اضطراب و دلهره و نگرانی مبدل می سازد . در طرح ارزشیابی توصیفی به دلیل عدم وجود نمرات رایج ، رقابت های ناسالم فراگیران برای کسب نمرات بالاتر ، در سایه رقابت های گروهی ، در راستای افزایش بهداشت روانی محیط یادگیری تلاش می شود .ضرورت ها :

الف – وجود پدیده کودک آزاری در اثر توجه بیش از حد به نمره

یقینا واقعه ای  که برای دانش آموز کرجی پیش آمد و اذهان همه را متاثر نمود  به یاد دارید . اکنون تهدید و تنبیه کودکان که همه مصادیق کودک آزاری هستند به دلیل کسب نمرات پایین توسط معلمان در کلاس و  والدین در منزل رایج شده است .

 ب- تعویض نقش امتحان از جایگاه واقعی آن به گرفتن نقش هدف بودن

بر هیچکس پوشیده نیست که ارزشیابی عنصر مهمی از یک نظام برنامه درسی و برنامه ی یاددهی – یادگیری است و نقش واقعی آن تعیین میزان دسترسی به اهداف ، مشکلات و ضعف های فرآیند یادگیری می باشد نه آن که به عنوان هدف مورد استفاده قرار گیرد .

ارزشیابی به مفهوم واقعی آن ، ابزاری است برای جمع آوری اطلاعات در خصوص کم و کیف فعالیت های یاددهی – یادگیری ، نه این که خود هدف و غایت فعالیت یاددهی – یادگیری باشد .

ج- ناکارآمدی مقیاس های کمی برای ارزیابی تغییرات کیفی شخصیت فراگیر

ترسیم تحولات شخصیتی و روانی فراگیر با استفاده از مقیاس های کمی رایج در ارزشیابی های کنونی قابل دسترس و امکان پذیر نمی باشد .

د- بی توجهی به سایر ابعاد شخصیت فراگیر

اگر تصور شود ، انباشتن ذهن دانش آموز از محفوظات توجه کامل به وی می باشد .، به خطا رفته ایم و راهی عبث پیموده ایم .

کودک که در قالب فراگیر در سیستم آموزشی ما قرار دارد باید به عنوان یک   وجود یکپارچه و دارای ابعاد مختلف شخصیتی ( عقلانی، عاطفی، جسمانی، اجتماعی و...) مورد عنایت قرار گیرد .

در ارزشیابی های کنونی جهان ، توجه به این مساله در راس سایر امور قرار گرفته است . ه- تجربه سایر کشورها :

اخیرا مطالعاتی وسیع در زمینه ی نحوه آموزش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در سایر کشورها به خصوص کره جنوبی ، زلاند نو ، فرانسه ، آلمان ، انگلستان ، سوئد و ... صورت گرفته که برآورد این مطالعات را می توان به صورت ذیل اشاره نمود :

استفاده از گزارشات توصیفی با استفاده از عبارت های توصیفی به صورت مشروح از عملکرد دانش آموز در هر درس یا هسته درسی بر اساس اهداف یا شاخص های دیگر .مبانی و اصول طرح

1-     توجه همه جانبه و فراگیر به ابعاد مختلف شخصیت دانش آموزان

2-     عنایت به فرآیند گرایی ( توجه به فرآیند رشد و پیشرفت دانش آموز (

3-     توجه به بازخورد مثبت و صادقانه

4-     کثرت گرایی روش در جمع آوری اطلاعات از دانش آموز

5-     توجه به انتظارات واقعی از دانش آموز

6-     تلفیق رویکردهای مختلف ارزشیابی

هر یک از اصول یاد شده را می توان به صورت مبسوط توضیح داد لکن جهت پرهیز از اطاله کلام تنها به ذکر آن ها بسنده شد .

روش ها و راهکارهای طرح

الف- ارزشیابی تکوینی

ب- ارزشیابی عملکرد

ج- ابزارهای جمع آوری اطلاعات{ برگ ثبت گزارش توصیفی و  پوشه کار{

د- کارنامه توصیفی

 شایان ذکر است در کارنامه ی توصیفی که هم اکنون به صورت دستی و نیز مکانیزه قابل دسترس می باشد ، معلم برای تحقق انتظارات در 4 طیف ذیل ، داوری می نماید :

-         کاملا تحقق یافته ( بالاتر از حد انتظار ) 

-         تحقق یافته ( در حد انتظار (

-         نسبتا تحقق یافته ( نزدیک به حد انتظار(

-         نیازمند تلاش بیشتر .از دیدگاه نظریه پردازان طرح ، موانع و مشکلات موجود در این ارتباط به دو قسم قابل اشاره اند :الف – درون سیستمی  {1-   رویکردهای سنتی ارزشیابی 2- نگرش منفی معلمان نسبت به نوآوری و تحول 3- عدم وجود رویکردهای یاددهی – یادگیری متناسب با الگوی ارزشیابی تحصیلی
4- ناهماهنگی درون سازمانی بین اجزا موثر برنامه ریزی درسی 5-  بی انگیزه بودن معلمان
6- پایین بودن استانداردهای آموزشی در بسیاری ازمدارس کشور 7- پایین بودن سطح دانش اکثر معلمان ابتدایی                                                                                                   ب- برون سیستمی   { 1- عدم وجود منابع و ادبیات مناسب در مورد رویکردهای ارزشیابی جدید          2-  نگرش منفی والدین نسبت به تغییر و نوآوری 3-  پایین بودن میزان همکاری رسانه ای قدرتمند برای اشاعه درست طرح{   

آینده طرح :

بر اساس سیاست ترسیم شده برای طرح ، پژوهشکده تعلیم و تربیت موظف است نتایج حاصل از اجرای پیش آزمایشی و آزمایشی طرح را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد و نتایج به دست آمده را طی گزارش جامعی به شورای عالی آموزش و پرورش ارائه دهد تا تصمیم نهایی اتخاذگردد .

کلام آخر

در مجموعه تدوین شده بر اساس نظرخواهی به عمل آمده از معاون محترم آموزش و پرورش عمومی ، رییس گروه ابتدایی ، کارشناس مسوول سنجش و ارزشیابی تحصیلی و تربیتی ، ناظر علمی طرح ، مدیران و معلمان مجری و والدین دانش آموزان توسط پرسش نامه های جداگانه ، به نحوی کامل محاسن طرح و معایب طرح مورد نقادی قرار گرفته و در پی آن پیشنهادهایی برای اجرای بهتر طرح عنوان گردیده که در ذیل به صورت مختصر اشاراتی خواهیم داشت :

الف – محاسن طرح :

کاهش اضطراب فراگیران

ایجاد رقابت های سالم بین فراگیران

افزایش حس اعتماد به نفس در دانش آموزان

پرورش روحیه همکاری در بین دانش آموزان

یادگیری توام با لذت و آرامش خاطر در دانش آموزان

مشخص شدن نقاط قوت و ضعف عملکرد فراگیران در تمامی ابعاد

توجه خاص بر روی نقاط مثبت فراگیران

ب- معایب طرح :

وقت گیر بودن فعالیت های نوشتاری معلم

کمبود امکانات و تجهیزات مورد نیاز طرح

عدم همخوانی محتوای کتب درسی با اهداف طرح

آموزش ناکافی معلمان در زمینه های مرتبط با طرح

کمبود امکانات مطالعاتی در خصوص طرح

کمبود فضای فیزیکی به خصوص در مدارس پر جمعیت

ج- پیشنهادها :

تدوین آیین نامه منسجم ، جامع و قابل فهم و اجرا برای طرح

استاندارد نمودن فضاهای آموزشی

افزایش دانش تخصصی معلمان

بهبود مهارت های تدریس و بهره گیری از فن آوری های ارتباطی

تهیه کتب آموزشی مورد نیاز معلمان

تخصیص بودجه لازم برای اجرای طرح

فراهم آوردن زمینه های لازم برای جلب مشارکت و همکاری اولیا

بستر سازی فرهنگی از طریق رسانه ها

تعمیم طرح به پایه های بالاتر

فراهم آوردن زمینه های تبادل نظر بین مجریان طرح